Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: René Troost. Datering: December 2021.

Foto: René Troost

Tongeren, België (Limburg (Belgisch)) - Basiliek Onze Lieve Vrouw
Gemeente: Tongeren
Streek:Vlaanderen
Adres: Grote Markt, 3700, Tongeren
Website: http://www.basiliektongeren.be/

Beschrijving nr.: 2003175.

Gebouwd door: Jean-Baptiste le Picard (1752)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1752	Jean-Baptiste le Picard		nieuwbouw
1768	Guillaume Robustelly		diverse werkzaamheden
1871	Gebrüder Müller		diverse werkzaamheden
1882	Charles Anneessens		ombouw
1948	Emile Verschueren	160	ombouw
2002	Thomas Manufacture d'Orgues		reconstructie

Jean Baptiste le Picard bouwde in de jaren 1750-1752 een groot orgel voor de basiliek te Tongeren. Het orgel werd gebouwd in Vlaamse barokstijl. De fraaie kas werd gemaakt door meester Jean-Pierre Heuvelman (Luik) in onderaanneming voor Martin Benoît Termonia, naar een ontwerp van de Luikse beeldsnijder Louis Lejeune. In de negentiende volgden enkele ingrijpende verbouwingen door o.a. Merklin-Schütze (1859), de gebr. Müller (1860-1871, zij leverden 19 nieuwe registers) en Charles Anneessens (1879-1882). Met nog veel oorspronkelijk materiaal was nu een groot romantisch orgel ontstaan.
Onder advies van onder meer Gabriël Verschraegen restaureerde de firma Verschueren het orgel als opus 160 in 1944-1948 met als uitgangspunt de originele dispositie, aangevuld met verschillende vernieuwingen. De mechanische tractuur verving men door een electro-pneumatische met een vrijstaande speeltafel. Slechts een klein deel van het oude pijpwerk bleef nu behouden. Op 25 januari 1948 werd het instrument weer in gebruik genomen met een plechtige wijding, gevolgd door een concert door Staf Nees uit Mechelen en Albert van den Born, organist van de Basiliek in Tongeren.
In 1997 starte André Thomas met de klus om het orgel te reconstrueren in de oorspronkelijke staat. Adviseur bij de werken was Michel Lemmens. Vrijwel al het pijpwerk is nieuw gemaakt volgens oude factuur. In 2002 kon het orgel weer in gebruik worden genomen. Dat gebeurde met een feestelijke orgelfestival. Op 24 mei 2002 gaf Luc Ponet het eerste concert, gevolgd door Michel Chapuis op 25 mei 2002.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Grand Orgue	18
- Positif de Dos	12
- Récit	4
- Echo	6
- Pédale	9
Totaal aantal stemmen	49
Manuaalomvang	CD-d''', Récit and Echo c-d'''.
Pedaalomvang	C-f'
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 405 Hz
Temperatuur	d'Alembert-Rousseau

Dispositie
Grand Orgue: Bourdon 16', Montre 8', Bourdon 8', Prestant 4', Flûte 4', Grosse Tierce 3 1/5', Nazart 2 2/3', Doublette 2', Quarte de Nazart 2', Tierce 1 3/5', Sexquialtera 2 rangs, Grand Cornet 6 rangs, Fourniture 4 rangs (1 1/3'), Cimbale 4 rangs (1'), Bombarde 16', Trompette 8', Voix Humaine 8', Clairon 4'.
Positif de Dos: Bourdon 8', Prestant 4', Flûte 4', Nazart 2 2/3', Doublette 2', Tierce 1 3/5', Larigot 1 1/3', Sexquialtera 2 rangs, Cornet 4 rangs, Mixture 4 rangs (1'), Trompette 8', Cromhorne 8'.
Récit: Prestant 8', Bourdon 8', Cornet 4 rangs, Trompette 8'.
Echo: Bourdon 8', Prestant 4', Doublette 2', Cornet 2 rangs (2 2/3'), Cimbale 2 rangs (2/3'), Cromhorne 8'.
Pédale (C-f'): Basse Ouverte 16', Bourdon 16', Octave 8', Bourdon 8', Octave 4', Fourniture 4 rangs (2 2/3'), Bombarde 16', Trompette 8', Clairon 4'.
Overige registers: Rossignol, Tambour.
Koppelingen: Grand Orgue - Positif - schuifkoppel, Tirasse Grand-Orgue.
Speelhulpen: Tremblant Doux, Tremblant Fort.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Onder de Disposities der Kerk-Orgelen die ik uit Braband nog ontfangen hebbe, zyn deezen de merkwaardigsten: Tongeren (3 uuren bewesten Maastricht). Het Orgel in de Collegiale-Kerk, met vier Hand-Clavieren en een aangehangen-Pedaal, heeft 40 stemmen. Groot-Orgel, 18 stemmen: Praestant 8', Bourdon 16', Bourdon 8', Praestant 4', Fluit 4', Doublette 2', Nazat 3', Quart Nazat, Grosse Tierce, Cornet 5 sterk, Sexquialtra 2 sterk, Forniture 4 sterk, Cimbale 4 sterk, Bombarde 16', Trompette 8', Clairon 8' (moet zijn: 4') en Voxhumana 8'. Positive, 12 stemmen: Praestant 4', Bourdon 8', Flute 4', Doublette 2', Larigot 1', Nazart 3', Tierce, Cornet 4 sterk, Sexquialtra 2 sterk, Fornituure 4 sterk, Trompet 8' en Cromhorne 8'. Recit, 4 stemmen: Praestant 8', Bourdon 8', Cornet 4 sterk en Trompet 8'. Echo, 6 stemmen: Praestant 4', Bourdon 8', Doublette 2', Cornet 3 sterk, Cymbalo 2 sterk en Cromhorne 8'. Stomme Registers: Tremblant sterk, Tremblant zagt, Rosignole en Tambour.
Verschillende disposities	Na de werkzaamheden van Anneessens in 1882 luidde de dispositie: Groot Orgel (C-f'''): Montre 16', Bourdon 16', Montre 8', Gamba 8', Fluit 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Fluit 4', Nazard 2 2/3', Prestant 2', Hobo 8' (gedeeld), Voix Humaine 8'. Positief (C-f'''): Bourdon 8', Salicionaal 8', Flûte Travers 8' (discant), Flûte Echo 8', Montre 4', Fugara 4', Doublette 2', Cornet 4 rangs, Fourniture 4 rangs, Bombarde 16', Trompet 8', Clairon 4'. Reciet Expressief (C-f'''): Roerfluit 8', Fluit 8', Metophon 8', Flûte 4', Nazard 3', Doublette 2', Euphone 8'. Echo (C-f'''): Bourdon 8', Salicional 8', Prestant 4', Doublette 2', Cornet 3 rangs, Cromhorne 8'. Pedaal (C-c'): Montre 16', Sousbasse 16', Violon 16', Octave 8', Bazuin 16', Trompet 8'. Sinds de ombouw uit 1948 was de dispositie: Groot Orgel (C-g'''):Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Openfluit 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Baardpijp 4', Nasard 2 2/3', Superoctaaf 2', Nachthoorn 1', Cornet V sterk (discant), Mixtuur IV sterk, Scherp IV sterk, Bombarde 16', Trompet 8', Klaroen 4'. Positief (C-g'''): Bourdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Nasard 2 2/3', Prestant 2', Larigot 1 1/3', Klein Mixtuur III-IV sterk, Kromhoorn 8', Tremolo. Zwelwerk (C-g'''): Hoorn Prestant 8', Fluit 8', Bourdon 8', Prestant 4', Nachthoorn 4', Roerkwint 2 2/3', Octaaf 2', Piccolo 1', Terts Cimbel III-IV sterk, Dulciaan 16', Trompet Harmonique 8', Tremolo. Koppelwerk (C-g''', geen eigen klavier): Kwintadeen 16', Roerfluit 8', Dwarsfluit 4', Kwint 2 2/3', Zwegel 2', Terts 1 3/5', Hobo 8', Regaal 4', Tremolo. Pedaal (C-f'): Contrabas 16', Subbas 16', Kwintbas 10 2/3', Octaafbas 8', Gedektbas 8', Prestantbas 4', Nachthoorn 4', Pedaal-Mixtuur II sterk, Bazuin 16', Trompet 8'. Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Zwelwerk, Hoofdwerk - Koppelwerk, Positief - Hoofdwerk, Positief - Zwelwerk, Positief - Koppelwerk, Zwelwerk - Koppelwerk, Voetwerk - Hoofdwerk, Voetwerk - Positief, Voetwerk - Zwelwerk, Voetwerk - Koppelwerk. Speelhulpen: 2 vrije combinaties, 6 vaste combinaties (pp - p - mf - f - ff - tutti), Automatisch pianopedaal, Tongwerken af, Generaal Crescendo.

Overige dispositiegegevens

Hess (1774)

Onder de Disposities der Kerk-Orgelen die ik uit Braband nog ontfangen hebbe, zyn deezen de merkwaardigsten: Tongeren (3 uuren bewesten Maastricht). Het Orgel in de Collegiale-Kerk, met vier Hand-Clavieren en een aangehangen-Pedaal, heeft 40 stemmen.
Groot-Orgel, 18 stemmen: Praestant 8', Bourdon 16', Bourdon 8', Praestant 4', Fluit 4', Doublette 2', Nazat 3', Quart Nazat, Grosse Tierce, Cornet 5 sterk, Sexquialtra 2 sterk, Forniture 4 sterk, Cimbale 4 sterk, Bombarde 16', Trompette 8', Clairon 8' (moet zijn: 4') en Voxhumana 8'.
Positive, 12 stemmen: Praestant 4', Bourdon 8', Flute 4', Doublette 2', Larigot 1', Nazart 3', Tierce, Cornet 4 sterk, Sexquialtra 2 sterk, Fornituure 4 sterk, Trompet 8' en Cromhorne 8'.
Recit, 4 stemmen: Praestant 8', Bourdon 8', Cornet 4 sterk en Trompet 8'.
Echo, 6 stemmen: Praestant 4', Bourdon 8', Doublette 2', Cornet 3 sterk, Cymbalo 2 sterk en Cromhorne 8'.
Stomme Registers: Tremblant sterk, Tremblant zagt, Rosignole en Tambour.

Verschillende disposities

Na de werkzaamheden van Anneessens in 1882 luidde de dispositie:
Groot Orgel (C-f'''): Montre 16', Bourdon 16', Montre 8', Gamba 8', Fluit 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Fluit 4', Nazard 2 2/3', Prestant 2', Hobo 8' (gedeeld), Voix Humaine 8'.
Positief (C-f'''): Bourdon 8', Salicionaal 8', Flûte Travers 8' (discant), Flûte Echo 8', Montre 4', Fugara 4', Doublette 2', Cornet 4 rangs, Fourniture 4 rangs, Bombarde 16', Trompet 8', Clairon 4'.
Reciet Expressief (C-f'''): Roerfluit 8', Fluit 8', Metophon 8', Flûte 4', Nazard 3', Doublette 2', Euphone 8'.
Echo (C-f'''): Bourdon 8', Salicional 8', Prestant 4', Doublette 2', Cornet 3 rangs, Cromhorne 8'.
Pedaal (C-c'): Montre 16', Sousbasse 16', Violon 16', Octave 8', Bazuin 16', Trompet 8'.

Sinds de ombouw uit 1948 was de dispositie:
Groot Orgel (C-g'''):Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Openfluit 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Baardpijp 4', Nasard 2 2/3', Superoctaaf 2', Nachthoorn 1', Cornet V sterk (discant), Mixtuur IV sterk, Scherp IV sterk, Bombarde 16', Trompet 8', Klaroen 4'.
Positief (C-g'''): Bourdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Nasard 2 2/3', Prestant 2', Larigot 1 1/3', Klein Mixtuur III-IV sterk, Kromhoorn 8', Tremolo.
Zwelwerk (C-g'''): Hoorn Prestant 8', Fluit 8', Bourdon 8', Prestant 4', Nachthoorn 4', Roerkwint 2 2/3', Octaaf 2', Piccolo 1', Terts Cimbel III-IV sterk, Dulciaan 16', Trompet Harmonique 8', Tremolo.
Koppelwerk (C-g''', geen eigen klavier): Kwintadeen 16', Roerfluit 8', Dwarsfluit 4', Kwint 2 2/3', Zwegel 2', Terts 1 3/5', Hobo 8', Regaal 4', Tremolo.
Pedaal (C-f'): Contrabas 16', Subbas 16', Kwintbas 10 2/3', Octaafbas 8', Gedektbas 8', Prestantbas 4', Nachthoorn 4', Pedaal-Mixtuur II sterk, Bazuin 16', Trompet 8'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Zwelwerk, Hoofdwerk - Koppelwerk, Positief - Hoofdwerk, Positief - Zwelwerk, Positief - Koppelwerk, Zwelwerk - Koppelwerk, Voetwerk - Hoofdwerk, Voetwerk - Positief, Voetwerk - Zwelwerk, Voetwerk - Koppelwerk.
Speelhulpen: 2 vrije combinaties, 6 vaste combinaties (pp - p - mf - f - ff - tutti), Automatisch pianopedaal, Tongwerken af, Generaal Crescendo.

Literatuur	Plechtige inzegening van het Vernieuwde Orgel in de O.L.Vr. Basiliek te Tongeren op Zondag 25 Jan. 1948. Het groot orgel in de O.L.Vr. Basiliek te Tongeren / Paul Bernhardt Kaeser. - In: De Schalmei, 4e Jaargang Nr. 6, December 1949. Bijdrage tot de kennis van de zuidnederlandse orgelbouw omstreeks 1750 (I) / drs. G.D. Pasman. - In: Organist & Eredienst, jrg. 18, nr. 199, november 1952. Oude orgels in België / dr. M.A. Vente. - In: Sint Gregoriusblad, jaargang 73, nummer 12, december 1952. Oude orgels in Vlaanderen : deel II / Gaby Moortgat. - [Brussel] : B.R.T., Dienst Pers en Publikaties, 1965. - (Brochure nr. 30). Het orgelbezit in de provincie Limburg / C.G. De Dijn [red.]. - Sint-Truiden : Provinciale Dienst voor het Kunstpatrimonium, 1976. - (Kunst en oudheden in Limburg ; 16). De wederopbouw van het orgel in de Onze-Lieve-Vrouwe-basiliek te Tongeren / Dominique Thomas. - In: De Orgelvriend, jrg. 45 nr. 3, maart 2003. Ars Organi 2/2003. Het orgelfront : Tongeren (B) - Onze-Lieve-Vrouwe-Basiliek / Luc Ponet. - In: Het Orgel, jrg. 99 nr. 3, mei 2003. Orgellandschaft zwischen Maas und Rhein / Erik van der Heijden. - Mettlach : Gesellschaft der Orgelfreunde, 2005. - (Veröffentlichung der Gesellschaft der Orgelfreunde ; 189). Het Le Picard-orgel in de O.-L.-Vrouwebasiliek te Tongeren. - Tongeren : De vrienden van het Le Picard-orgel van de basiliek vzw, [s.a.]. - Brochure. Het orgelmakersgeslacht Müller te Reifferscheid : Die Orgelbauerfamilie Müller zu Reifferscheid / Frans Jespers. - Baexem : Samenwerkende Orgelvrienden Limburg, 2011.
Opnamen	Le grand siècle de l'orgue Liégeois / Luc Ponet with Schola Gregoriana Feminea conducted by Jan Peeters. - Etcetera Records KTC1638 (CD). - 2019.
Links	https://www.vzwlepicardtongeren.com/ http://www.orgues-thomas.com/2017/en-194-tongeren-onze-lieve-vrouwebasiliek.html

Foto: René Troost	Foto: René Troost	Foto: René Troost	Foto: Poula Tanis	Foto: René Troost	Foto: René Troost
Bron: Postcard