Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Wieger van Asperen. Datering: 29 June 2010.

Foto: Wieger van Asperen

Ermelo, Nederland (Gelderland) - Oude Kerk
Gemeente: Ermelo
Streek:Veluwe
Adres: Kerkbrink, 3851 MB, Ermelo
Website: http://www.hervormd-ermelo.nl/

Beschrijving nr.: 1002384.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: A0025.

Gebouwd door: Gideon Thomas Bätz (1816)
Het orgel bevat ouder materiaal: Diverse onderdelen uit 1806 van Isaac Reichner

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1816	Gideon Thomas Bätz		nieuwbouw
1958	Ernst Leeflang		restauratie
1973	Ernst Leeflang		overplaatsing

In december 1804 kreeg J. Reichner (jr.) de opdracht voor de bouw van een orgel met één manuaal en aangehangen pedaal voor de Kleine of Jacobskerk in Brielle, in gebruik bij de Waalse gemeente. In 1805 werd dit contract uitgebreid tot een tweeklaviers instrument. In 1806 was een deel van het werk gereed en in Brielle geplaatst. Hierna bleef Reichner in gebreke. Op verzoek van de orgelcommissie taxeerde Gideon Thomas Bätz het werk van Reichner in 1812. Hij adviseerde om te kiezen tussen het maken van een nieuw orgel met één klavier met behulp van het werk van Reichner - dat hij van niet al te beste kwaliteit achtte - of het plaatsen van een reeds door Bätz gebouwd orgel. Het besluit viel om het werk van Reichner te gebruiken voor een nieuw instrument. Dit kon op 21 augustus 1816 worden opgeleverd en het werd op 22 augustus ingewijd. Slechts een klein deel van het pijpwerk is gemaakt door Reichner.
In de loop van de tijd was het orgel niet ingrijpend gewijzigd. Wel was een deel van de binnenpijpen van de dubbelkoren van de Prestant 8' verdwenen, de Sexquialter was vervangen en de Mixtuur gewijzigd. Bij een grote restauratie door Ernst Leeflang in de jaren 1953 - 1958 werd alles weer in oorspronkelijke staat gebracht. Adviseur bij de werkzaamheden van dr. M.A. Vente. Op 14 november 1958 werd het orgel weer in gebruik genomen. Aan deze bijeenkomst werd meegewerkt door de adviseur en door Joop S. Racke, cantor-organist van de kerk en het Hervormd Kerkkoor.
Door het steeds kleiner worden van de Waalse gemeente in Brielle viel begin 1970 het besluit dat de kerk moest sluiten. Voor het orgel werd een passende bestemming gevonden in de Oude Kerk te Ermelo. Hier bevond zich een orgel van Proper, dat niet al te best meer was. De overplaatsing werd uitgevoerd door de firma Leeflang onder advies van Willem Hülsmann. In 1973 werd het Bätz-orgel in Ermelo in gebruik genomen op dezelfde datum als het gerestaureerde kerkgebouw: 29 april.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan

1816	Brielle	Waalse Kerk (Kleine of Jacobskerk)
1973	Ermelo	Oude Kerk

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Manuaal	9
- Pedaal	aangehangen
Totaal aantal stemmen	9
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 435 Hz
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Manuaal (C-e'''): Prestant 8' - discant dubbelkorig, Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Sexquialter III sterk (D), Mixtuur IV-VI sterk - 1816/1956, Trompet 8' (B/D).
Pedaal (C-e°): Aangehangen.

Vulstem	Samenstelling
Mixtuur IV-VI sterk	C: 2' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c': 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'. c'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Sexquialter III sterk	C: 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.

Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities	De dispositie die Reichner volgens bestek zou leveren luidde: Ondermanuaal: Prestant 8' (discant dubbelkorig), Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Gemshoorn 2', Sexquialter III sterk (discant), Mixtuur III sterk (bas), Mixtuur IV-V sterk (discant). Bovenmanuaal: Holpijp 8', Roerfluit 4', Octaaf 2', Flageolet 1'. Pedaal: aangehangen. Manuaalomvang C-f'''. De oorspronkelijke dispositie (volgens de werklijst van Bätz) was: Manuaal: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roorfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Sexquialter III sterk, Mixtuur III-IV-V-VI sterk, Fagot 8' (bas), Hoboe 8' (discant), Tremulant. Aangehangen pedaal.

Overige dispositiegegevens

Verschillende disposities

De dispositie die Reichner volgens bestek zou leveren luidde:
Ondermanuaal: Prestant 8' (discant dubbelkorig), Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Gemshoorn 2', Sexquialter III sterk (discant), Mixtuur III sterk (bas), Mixtuur IV-V sterk (discant).
Bovenmanuaal: Holpijp 8', Roerfluit 4', Octaaf 2', Flageolet 1'.
Pedaal: aangehangen. Manuaalomvang C-f'''.

De oorspronkelijke dispositie (volgens de werklijst van Bätz) was:
Manuaal: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roorfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Sexquialter III sterk, Mixtuur III-IV-V-VI sterk, Fagot 8' (bas), Hoboe 8' (discant), Tremulant. Aangehangen pedaal.

Literatuur

Uitnodiging tot de feestelijke ingebruikneming van het gerestaureerd rococo-orgel van de Kleine- of St. Jacobskerk te Brielle op vrijdag 14 november 1958 des avonds om 8 uur.
Orgelbouwnieuws. - In: Het Orgel, jrg. 68 nr. 1, januari 1972.
Uit de pers geknipt : Oude Kerk in Ermelo 29 april weer open. - In: De Orgelvriend, jrg. 15 nr. 4, april 1973. - Overgenomen uit de "Stadsomroeper" van 28 februari 1973.
Orgelbouw in de Franse tijd / Gert Oost. - In: Het Orgel, jrg. 69 nr. 11, november 1973.
Zes eeuwen Veluwse orgels / Maarten Seybel. - Zaltbommel : Europese Bibliotheek, 1975.
Langs kerken en kapellen : Orgeltocht door Nederland. - Amersfoort: J.C. Willemsen, [1977].
De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
De geschiedenis van de Waalse Kerk en haar orgels / Jan de Bloeme. - Alphen aan den Rijn: Canaletto / Repro-Holland, 1997.
Het historische orgel in Nederland 1790 - 1818 / Jan Jongepier (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1999. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 4).

Overige bronnen

Jan Koelewijn

Foto: Wieger van Asperen