Organ database | Complete description

Complete description of the selected organ

Photo: Piet Bron

Franeker, Nederland (Fryslân) - Grote- of Martinikerk
Municipal: Waadhoeke
Address: Breedeplaats 2, 8801 LZ, Franeker
Website: http://www.pkn-franeker.nl/

Description nr.: 1002296.

Built by: Luitjen Jacob van Dam (1842)
The organ contains older material: Pipes from 1524 by Jan van Covelens

Year	Builder	Opus	Activity
1842	Luitjen Jacob van Dam		new organ
1915	Pieter van Dam		restoration
1938	firma A. Pannekoek		modify stoplist
1952	Willem van Leeuwen		restoration
1998	Bakker & Timmenga		restoration

Het Van Dam-orgel in Franeker bevat nog pijpwerk uit het orgel dat Van Covelen in 1524 in de kerk had gebouwd. Dit was in 1721 ingrijpend gewijzigd door Johannes Radeker, maar deze gebruikte veel pijpwerk uit 1524, dat op zijn beurt weer door Van Dam is behouden. In 1838 namen de kerkvoogden het besluit tot de bouw van een geheel nieuw instrument. De firma Van Dam bouwde dit, maar een groot deel van het oude pijpwerk is opnieuw gebruikt. In 1842 was het orgel voltooid. Het had twintig stemmen en één open plaats op de hoofdwerklade. Op 9 november 1842 werd het in gebruik genomen met een bespeling door S.A. Hempenius, organist van de Grote Kerk te Zwolle, en voormalig organist in Franeker. In 1857 plaatste Van Dam een Fagot 16' op de open plaats van het Hoofdwerk. Ook werd de pedaalkoppel uitgebreid.
Pieter van Dam restaureerde het orgel in 1915. Daarbij werden enkele wijzigingen in de dispositie uitgevoerd. De Fagot 16' uit 1857 werd vervangen door een Violoncel 8', de Quint 3' door een Aeoline 8' en op het Bovenwerk plaatste hij een nieuwe Viola di Gamba 8' (discant). Ook kwam er een geheel nieuwe pedaalkoppel. Al in 1938 wijzigde A. Pannekoek deze veranderingen opnieuw. De Violoncel werd nu vervangen door een Holfluit 4', en de Viola di Gamba door een Nasard 3'. Verder werd de Holpijp 8' omgebouwd tot Roerfluit, de Dulciaan verdween ten gunste van een Basson-Hobo, en de 16-voets samenstelling van de Cornet en de Mixtuur werd veranderd in een 8-voets. Tot slot plaatste Pannekoek een zwelkast om het Bovenwerk. Een laatste aanpassing aan de mode vond plaats in 1952, toen de Aeoline 8' uit 1915 verdween, de Nasard 3' van het Bovenwerk (uit 1938) op deze plaats kwam te staan als Quint, en er een Scherp III sterk op de vrijgekomen plaats werd gedisponeerd. Deze werkzaamheden werden door Willem van Leeuwen uitgevoerd.
In 1995 is begonnen met een grondige restauratie, met als doel het herstellen van het instrument zoals het in 1842 was opgeleverd. Adviseur was Jan Jongepier, en het werk is uitgevoerd door Bakker & Timmenga. Aansluitend op de restauratie in eind 1997 nog een nieuwe Fagot 16' op het Hoofdwerk geplaatst, naar voorbeeld van de Dulciaan van de Westerkerk te Leeuwarden. De Quint 3' die op het Hoofdwerk is geplaatst is afkomstig uit het orgel van de Oosterkerk te Leiden en stamt uit 1901. Voor de Viola di Gamba van het Bovenwerk is gebruik gemaakt van Van Dam-pijpwerk van de Fluit Dolce 8' uit het orgel in de Grote Kerk te Leeuwarden, gemaakt in 1885. Op het Bovenwerk kwam ook een nieuwe Dulciaan, gemaakt naar voorbeeld van de Dulciaan van het orgel in de Hervormde Kerk te Tholen uit 1832. Op 7 mei 1998 is het instrument weer in gebruik genomen, met onder andere een bespeling door Theo Jellema.

Technical data

Number of stops per division
- Hoofdwerk	10
- Bovenwerk	6
- Pedaal	5
Total number of stops	21
Key action	Mechanical
Stop action	Mechanical
Windchest(s)	Slider chests
Pitch	a' = 443 Hz
Temperament	Equal temperament
Wind pressure	90 mm

Specification
Hoofdwerk (C-f'''): Bourdon 16' - 1524/1842, Prestant 8' - 1524/1842, Holpijp 8' - 1524/1842 (C-H), Octaaf 4' - 1524/1842 (C-H), Quint 3', Octaaf 2', Cornet III-IV sterk (discant) - 1842, Mixtuur III-V sterk - 1524/1842/1998, Fagot 16' - 1997, Trompet 8' - 1842/1998.
Bovenwerk (C-f'''): Prestant 8' - discant. 1524, front 1842, Fluit Dolce 8' - 1524/1842 (C-H), Viola di Gamba 8' - 1885, Fluit d'Amour 4' - 1524, Gemshoorn 2' - 1524, Dulciaan 8' - 1998, Tremulant.
Pedaal (C-d'): Prestant 16', Octaaf 8' - 1524/1842, Octaaf 4' - 1524/1842, Bazuin 16' - 1524/1842, Trompet 8' - 1524/1842.
Couplers: Manuaalkoppel, Pedaalkoppel.

Compound stop	Composition
Cornet III-IV sterk (discant)	c': 5 1/3' - 4' - 3 1/5'. c'': 5 1/3' - 4' - 3 1/5' - 2'.
Mixtuur III-V sterk	C: 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1'. c': 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2'. c'': 4' - 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2'.

Other specifications
Van 't Kruijs (1885)	Het Orgel in de St. Laurenskerk te Franeker heeft 20 sprekende stemmen, twee klavieren, vrij pedaal en is in 1842 door Van Dam & Zonen geleverd. Hoofdmanuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur, Cornet, Trompet 8'. Bovenmanuaal: Prestant 8', Fluit Dolce 8', Viola 8', Flûte d'Amour 4', Gemshoorn 2', Dulciaan 8'. Pedaal: Prestant 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Bazuin 16', Trompet 8'.

Other specifications

Van 't Kruijs (1885)

Het Orgel in de St. Laurenskerk te Franeker heeft 20 sprekende stemmen, twee klavieren, vrij pedaal en is in 1842 door Van Dam & Zonen geleverd.
Hoofdmanuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur, Cornet, Trompet 8'.
Bovenmanuaal: Prestant 8', Fluit Dolce 8', Viola 8', Flûte d'Amour 4', Gemshoorn 2', Dulciaan 8'.
Pedaal: Prestant 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Bazuin 16', Trompet 8'.

Literature

Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
Orgelberichten. - In: Organophilia, Maandblad voor Orgelvrienden. - jrg. 1 nr. 12, december 1950.
Verslag orgelstudiereis door Noord-Nederland en Oost-Friesland (Duitsland) van dinsdag 19 tot zaterdag 23 april 1960 / dr.ir. W.H.C. Knapp. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 2, februari 1962.
Nederland... orgelland / mr. A. Bouman. - 3e geh.omgew.druk. - Leiden: Spruyt, Van Mantgem & De Does, 1964.
De orgels in de Sint Martinikerk te Franeker (I) / P.T. v.d. Wint. - In: Het Orgelblad, jrg. 9 nr. 3, maart 1966.
De orgels in de Sint Martinikerk te Franeker (II) / P.T. v.d. Wint. - In: Het Orgelblad, jrg. 9 nr. 4, april 1966.
Orgels in Friesland (10) / Maarten Seybel. - In: Friesch Dagblad, 17 maart 1967.
Orgels in Friesland - deel 1 / Maarten Seybel. - Baarn: De Praestantspers, 1970.
Vroomheid en Vergankelijkheid : De Franeker Martinikerk / J. de Vries. - Franeker : Kerkvoogdij Hervormde Gemeente, 1982.
Franeker, Hervormde Martinikerk. - In: Orgelkalender 1994. - Zeist : Jacques Stinkens Orgelpijpenmakers B.V., 1993.
Het Van Dam-orgel in de Martinikerk te Franeker / Theo Jellema. - In: De Orgelvriend, jrg. 39 no 7/8, juli/augustus 1997.
Van Dam-orgel Franeker: een lust voor oog en oor / Theo Jellema. - In: Organum Frisicum, 3 april 1998.
Orgelbouwnieuws : Franeker, Hervormde Kerk. - In: De Orgelkrant, jrg. 3 nr. 5, mei 1998.
Het Van Dam-orgel in de Martinikerk te Franeker gerestaureerd / Dirk Molenaar. - In: De Orgelvriend, jrg. 41 nr. 1, januari 1999.
Ruim 5 eeuwen orgelhistorie in Martinikerk Franeker / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 95 nr. 6, november 1999.
Het historische orgel in Nederland 1840 - 1849 / Peter van Dijk (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 2002. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 6).
Vijf eeuwen Friese orgelbouw : Een schoone voorraad waarlyk / Jan Jongepier. - Leeuwarden : Friese Pers Boekerij, 2004.

Recordings

Martinikerk Franeker / Theo Jellema. - PD8524 (mini-CD). - 2007.

Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Janco Schout	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron
Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron
Photo: Piet Bron	Photo: Piet Bron