Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.

Foto: Tjalling Roosjen

Groningen, Nederland (Groningen) - Martinikerk
Gemeente: Groningen
Adres: Martinikerkhof 3, 9712 JG, Groningen
Website: http://www.martinikerk.nl/
http://www.wijkgemeente-martinikerk.nl/

Beschrijving nr.: 1000907.
Groningen Orgelland nummer: 299. Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: A0022.

Gebouwd door: Johan ten Damme (1480)

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1480 Johan ten Damme  nieuwbouw
1542 Builder unknown  restauratie en uitbreiding
1564 Andreas de Mare  diverse werkzaamheden
1628 Anthonie Verbeeck  uitbreiding
1690 Johannes Helman  diverse werkzaamheden
1692 Arp Schnitger  ombouw
1729 Franz Casper Schnitger  uitbreiding
1730 Albertus Anthonie Hinsz  uitbreiding
1740 Albertus Anthonie Hinsz  diverse werkzaamheden
1816 Nicolaas Anthonie Lohman  wijzigen dispositie
1831 Petrus van Oeckelen  diverse werkzaamheden
1854 Petrus van Oeckelen  reconstructie
1939 J. de Koff & Zoon  ombouw
1977 Jürgen Ahrend96 reconstructie
1984 Jürgen Ahrend111 reconstructie
2007 Jürgen Ahrend  diverse werkzaamheden

  • Het orgel in de Martinikerk is in de jaren 1479/1480 door Johan ten Damme gebouwd. Rudolf Agricola speelde een grote rol bij de bouw van het orgel. In 1542 voerde een onbekende bouwer, maar waarschijnlijk Andreas de Mare, een grote verbouwing uit. Hij maakte een groot instrument met hoofdwerk, bovenwerk en rugpositief. De Mare werkte ook in 1564 aan het orgel. Anthoni en Adam Verbeeck vergrootten het opnieuw in 1627/1628. Daarna begon Jan Helman aan een grote verbouwing. Hij werkte aan het instrument tussen 1685 en 1690, maar kwam in 1690 te overlijden.
  • Schnitger verbouwde het orgel in 1691/1692. Hij maakte twee grote pedaaltorens aan weerszijden van de kas. Zijn zoon Frans Caspar begon in 1729 aan een nieuw rugpositief. Hij overleed tijdens de werkzaamheden, en A.A. Hinsz voltooide het werk in 1730. De zuilen onder het rugwerk zijn in 1806 geplaatst. In de negentiende eeuw zijn veel wijzigingen uitgevoerd. Lohman plaatste in 1816 enkele nieuwe stemmen.
  • Een grote verbouwing vond plaats in 1854 door Van Oeckelen. Het oude pijpwerk bleef echter grotendeels gespaard. In 1938 werd besloten het instrument te voorzien van een electrische tractuur. De verbouwing werd in 1938/1939 uitgevoerd door J. de Koff. Van het historische orgel was nu nog maar weinig over. Op 1 december 1939 nam men het weer in gebruik met een bespeling door Cor Batenburg.
  • In 1971 werd het instrument gedemonteerd in verband met de kerkrestauratie. Jürgen Ahrend voerde daarna een restauratie/reconstructie uit in twee fasen. In 1976/1977 werden rugwerk en bovenwerk gerestaureerd, en in 1983/1984 hoofdwerk en pedaal. Uitgangspunt was de situatie van 1730, waarbij enkele stemmen van na die tijd bewaard bleven. De klaviatuur van Hinsz was in 1939 niet vernietigd, maar bewaard gebleven. Adviseur bij de restauratie was Cor Edskes. Op 15 september 1984 is het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Wim van Beek.
  • In 2007 zijn is een veertigtal pijpvoeten vernieuwd door Jürgen Ahrend in verband met loodcorrosie.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk14
- Rugwerk16
- Bovenwerk8
- Pedaal15
Totaal aantal stemmen53
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen
ToonhoogteOngeveer een halve toon boven normaal (465 Hz)
TemperatuurIets ongelijkzwevend (naar Neidhardt)
Winddruk85 mm

Dispositie
Hoofdwerk (C-c'''): Prestant 16' - 1480/1542, Octaaf 8' - 1480/1542/1685/1984, Salicet 8' - 1816, Quintadena 8' - 1542/1627/1685, Gedekt 8' - 1685, Octaaf 4' - 1729, Gedekt Fluit 4' - 1808/1816, Octaaf 2' - 1984, Vlakfluit 2' - 1816, Tertiaan II sterk - 1984, Mixtuur IV-VI sterk - 1692/1729/1984, Scherp IV sterk - 1984, Viola di Gamba 8' - 1984, Trompet 8' - 1692.
Rugwerk (C-c'''): Quintadena 16' - 1480/1729, Prestant 8' - 1729, Bourdon 8' - 1542/1729, Roerfluit 8' - 1729, Octaaf 4' - 1977, Spitsfluit 4' - 1542/1977, Nasard 3' - 1977, Gedektquint 3' - 1729/1977, Octaaf 2' - 1729, Fluit 2' - 1480/1542/1729, Sesquialtera II sterk - 1977, Mixtuur IV-VI sterk - 1729/1977, Cimbel III sterk - 1977, Basson 16' - 1977, Schalmei 8' - 1977, Hobo 8' - 1740/1977, Tremulant.
Bovenwerk (C-c'''): Praestant 8' - 1542/1692, Holfluit 8' - 1564, Octaaf 4' - 1542/1685/1692, Nasard 3' - 1692/1977, Sexquialtera II sterk - 1977, Mixtuur IV-VI sterk - 1977, Trompet 16' - 1977, Vox Humana 8' - 1977, Tremulant.
Pedaal (CD-d'): Prestant 32' - 1692, Prestant 16' - 1480/1542, Subbas 16' - 1984, Octaaf 8' - 1480/1542/1692/1729, Gedekt 8' - 1740, Roerquint 6' - 1855, Octaaf 4' - 1480/1542, Octaaf 2' - 1984, Nachthoorn 2' - 1740, Mixtuur IV sterk - 1984, Bazuin 16' - 1692, Dulciaan 16' - 1984, Trompet 8' - 1692, Cornet 4' - 1692, Cornet 2' - 1984.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Bovenwerk.
Speelhulpen: 2 tremulanten.

VulstemSamenstelling
Mixtuur IV-VI sterk (Hoofdwerk) C: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. G: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. c°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. g°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. g': 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2 ' - 1 1/3'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. g'': 5 1/3' - 4' - 4'- 2 2/3' - 2' - 2'.
Scherp IV sterk (Hoofdwerk) C: 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. G: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 2' - 1 1/3' - 1' - 1'. f'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'.
Mixtuur IV-VI sterk (Rugwerk) C: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 4' - 2 2/3' - 2 ' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1'. f'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'..
Cimbel III sterk (Rugwerk) C: 1/5' - 1/6' - 1/8'. F: 1/4' - 1/5' - 1/6'. c°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. f°: 1/2' - 2/5' - 1/3'. c': 4/5' - 2/3' - 1/2'. f': 1' - 4/5' - 2/3'. c'': 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. f'': 2' - 1 3/5' - 1 1/3'.
Sesquialtera II sterk (Bovenwerk en Rugwerk) C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'.
Mixtuur IV-VI sterk (Bovenwerk) C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 2/3'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'.
Mixtuur IV sterk (Pedaal) C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. d°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'.
Overige dispositiegegevens
Hess (1774) Het Orgel in de Martini-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 47 stemmen.
Rugpositief verbeeldende het HoofdManuaal, 16 stemmen: Quintadeena 16' (eertyds 8 v), Praestant 8', Bourdon 8', * Roerfluit 8', Octaav 4', Speelfluit 4', Octaav 2', Fluit 2', * Ged. Quint 3', Nazat 3', Sexquialtra 2 st., Cimbel 3 st., Mixtuur 6 st., Basson 16' (eertyds Dulc. 8 v), Schalmey 8' en * Hautbois 8'.
OnderManuaal, 11 stemmen: Praestant 8', Gedact 8', Quintadeen. 8', Octaav 4', Octaav 2', * Tertiaan 2 st., * Cornet 3 st., Scharp 4 st., Mixtuur 4-6 st., Trompet 8' en Violadig. 8'.
BovenManuaal, 8 stemmen: Praestant 8', Holfluit 8', Octaav 4', Nazat 3', Sexquialtra 2 st., Mixtuur 4 st., * Trompet 16' en Voxhumana 8'.
Pedaal (C D Dis E enz), 12 stemmen: Praestant 32' (de 4 laagste van hout), Prestant 16', Octaav 8', * Gedact 8', Octaav 4', Octaav 2', * Nagth. 2', Mixtuur 4 st., Bazuin 16', Trompet 8', Cornet 4' en Cornet 2'.
Stomme Reg.: 4 Afsluitingen, 2 Tremulanten, 1 Koppel.
Ao. 1479, is dit Werk aangelegd door den geleerden Rud. Agricola Stadt Syndicus.
Ao. 1542, is de eerste vernieuwing geschied.
Omtrent Ao. 1640 heeft zeker Prul, 10 Jaaren agter-een daar aan getobt, en alles in de war gebragt.
Ao. 1691 heeft Arp Snitger, de Zyde- of Bas-Torens 'er bygevoegd, en de spring-laden veranderd, hoewel nog in kort Octaav.
Ao. 1729 zyn aan Frans Casper Snitger nieuwe Windladen in lang Octaav aanbesteed, met vermeerdering van 9 stemmen, hier geteekent met een *, doch kort daar na overleeden.
Eindelyk Ao. 1740 is dit Werk, door A.A. Hinsch, beroemd Orgelmaaker in Groningen woonagtig, met veel lof voltrokken.
Tot dus verre de naauwkeurige opgaaf der Dispositie van dit Orgel zo als ze my door den Heer J.W. Lustig is toegezonden.
Onder alle de Orgels welken ik ooit getoetst hebbe, is my niet bewust van eerste tot de laatste stem, zulk eene fraaiheid over het algemeen te hebben aangetroffen. Inzonderheid stond ik verbaast, over de sterkte en duidelyke aanspraak van de 32 voets Praestant; over de lieflykheid van de Speelfluit 4 v. niet tegenstaande deszelfs Pypen nu byna drie eeuwen hebben bereikt; over de natuurlykheid der Violadigamba (Tongwerk); over de aangenaamdheid der 4 en 2 voetige Tongwerken in 't Pedaal; ja over de vaardige en stoute aanspraak in 't algemeen, gepaard met een aangenaame behandeling van de Clavieren, inzonderheid Pedaal-Toetzen: Zo dat dit Werk met regt voor het volmaakste in geluid van onze Nederlandsche groote Orgelen geschat mag worden.
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de Martinikerk te Groningen heeft 52 sprekende stemmen, drie klavieren en vrij pedaal. In 1482 is het werk door Rudolf Agricola geleverd. Later is het dikwijls veranderd en vergroot; de laatste reparatie geschiedde in 1854 door Van Oeckelen & Zoon uit Groningen. Organist de Heer J. Worp.
Hoofdklavier: Prestant 16', Octaaf 8', Roerfluit 8', Salicionaal 8', Holpijp 8', Quint 5 1/3', Octaaf 4', Portunaal 4', Woudfluit 2', Mixtuur IV-V sterk, Cornet V sterk, Trompet 16', Trompet 8' en Hobo 8'.
Bovenklavier: Prestant 8', Holfluit 8', Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Woudfluit 2' en Vox Humana 8'.
Rugwerk: Prestant 16' (discant), Quintadeen 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Fluit 2', Terts 1 3/5', Flageolet 1', Mixtuur IV sterk, Fagot 16', Trompet 8' en Chalcodion 8'.
Pedaal: Prestant 32', Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Gedekt 8', Roerquint 5 1/3', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Nachthoorn 2', Bazuin 16', Trompet 8', Trombone 8' en Cornet 4'.
Verschillende disposities
  • De oorspronkelijke dispositie uit 1480:
    Manuaal: Perdun 8', Prestant 8', Octaeve 4', Fluijte 4', Holpijpe 4', Nassatquint 3', Super Octaeve 2', Fluijte 2', Mixtuer VI sterk, Cimbael III sterk, Sexquialter II sterk (resp.), Regael 8', Schalmeye 4'.

  • De dispositie zoals genoteerd door Arp Schnitger in 1691, voor aanvang van zijn werkzaamheden:
    Manuaal-werck (C-c'''): Praestant 8', Quintadena 8', Holpijp 8', Octave 4', Quinta 3', Super Octave 2', Mixtuer.
    Rughposityff (FGA-g''a''): Praestant 8', Bordun 8', Octaeve 4', Fluyt 4', Holpijp 4', Nasat Quint 3', Super Octaeve 2', Fluyt 2', Sesquialter, Mixtuer, Cimbael, Regael 8', Schalmeij 4'.
    Cropwerck (FGA-g''a''): Praestant 8', Baartpijpe 8', Octaeve 4', Sesquialter II sterk, Mixtuer IV-VI sterk, Scherp III sterk, Trompet 8', Vox Humana 8'.
    Pedaal: Praestant 16', Praestant 8', Octaeve 4', Basuynen 16', Trompet 8', Cornet 4'.

  • De dispositie uit 1692, na het werk door Arp Schnitger:
    Hoofdwerk (C-c'''): Praestant 8', Quintadena 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Mixtuur IV-V-VI sterk, Scherp IV sterk, Trompet 8.
    Rugwerk (C-c'''): Praestant 8', Bourdon 8', Fluit 4', Holpijp 4', Octaaf 4', Nasard 3', Fluit 2', Superoctaaf 2', Sesquialtera II sterk, Mixtuur VI sterk, Cimbel III sterk, Regaal 8', Schalmei 4'.
    Bovenwerk (C-c'''): Praestant 8' (driekorig), Baarpijp 8', Octaaf 4', Quint 3', Sesquialtera II sterk, Mixtuur IV-V-VI sterk, Trompet 8', Vox Humana 8'.
    Pedaal (C-d'): Praestant 32', Praestant 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Mixtuur IV sterk, Bazuin 16', Trompet 8', Cornet 4', Cornet 2'.
    Twee tremulanten, een koppel Hoofdwerk - Bovenwerk, een koppel Pedaal - Hoofdwerk.

  • Voor de ombouw van 1938 was de dispostie:
    Hoofdwerk (C-c'''): Prestant 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Salicionaal 8', Roerfluit 8', Holfluit 8', Quint 5 1/3', Octaaf 4', Portunaal 4', Cornet V sterk (D), Mixtuur IV-V sterk, Basson 16', Trompet 8', Hobo 8'.
    Rugwerk (C-c'''): Quintadena 16', Prestant 16' (D), Prestant 8', Bourdon 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Fluit 2', Terts 1 3/5', Flageolet 1', Mixtuur III-IV sterk, Bassethoorn 16', Trompet 8', Chalcodion 8'.
    Bovenwerk (C-c'''): Prestant 8', Viola di Gamba 8', Holfluit 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Woudfluit 2', Vox Humana 8'.
    Voetwerk (C-d'): Prestant 32', Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Bourdon 8', Roerquint 5 1/3', Octaaf 4', Holpijp 4', Octaaf 2', Nachthoorn 2', Bazuin 16', Trompet 8', Trombone 8', Cornet 4'.

  • Na de ombouw van 1938-1939 was de dispositie (53 registers):
    Hoofdwerk (C-g'''): Praestant 16', Octaaf 8', Roerfluit 8', Quintadena 8', Wilgenpijp 8', Super Octaaf 4', Speelfluit 4', Quint 2 2/3', Flageolet 2', Cornet V sterk, Mixtuur IV-V sterk, Fagot 16', Trompet 8', Vox Humana 8'.
    Rugwerk (C-g'''): Quintadena 16', Praestant 8', Wijdgedekt 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Superoctaaf 2', Holfluit 2', Quint 1 1/3', Sifflet 1', Sesquialtera II sterk (discant), Mixtuur III-IV sterk, Tertscymbel III sterk, Trompet 8', Ranket 8', Schalmei 4'.
    Bovenwerk (C-g'''): Praestant 8', Holpijp 8', Open Nachthoorn 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Open Fluit 4', Woudfluit 2', Scherp IV-VI sterk, Kromhoorn 8'.
    Pedaal (C-f'): Praestant 32', Subbas 16', Praestant 16', Octaaf 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Roerfluit 2', Quint 1 1/3', Ruispijp III sterk, Bombarde 32', Bazuin 16', Trombone 8', Klaroen 4', Cinck 2'.
    Electric action.

Literatuur
  • Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI).
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • De examen-orgels / J.F. Rootlieb. - In: Maandblad Het Orgel, 34e Jaargang No. 9, Juni 1937.
  • Dispositie der examen orgels / J.F. Rootlieb. - In: Maandblad Het Orgel, 36e Jaargang No. 7, April 1939.
  • Berichten over Orgelbouw : Kerkorgels. - In: Maandblad Het Orgel, 37e Jaargang No. 3, December 1939.
  • Dispositie der examen orgels / W. Zorgman. - In: Het Orgel, 38e Jaargang No. 8, Mei 1941.
  • De orgels in de Groote of Martinikerk te Groningen / mr. A. Bouman. - Amsterdam : H.J. Paris, 1941.
  • Het Noorden "Orgelparadijs" / Paul C. Bollen. - In: De Praestant, jrg. 5 nr. 1, januari 1956.
  • Bij de foto's. - In: Het Orgel, jrg. 57 nr. 8, oktober 1961.
  • Die Brabanter Orgel : Zur geschichte der Orgelkunst in Belgien und Holland im Zeitalter der Gotik und der Renaissance / dr. Maarten A. Vente. - Amsterdam : H.J. Paris, 1963.
  • De nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1648-1719) : Met inleiding en commentaar van C.H. Edskes / bijeengebracht door S. Meijer, organist te Groningen. - Sneek: Boeijenga, 1968. - (Bijdragen tot de geschiedenis van het orgelmaken).
  • Arp Schnitger (1648-1719) en zijn werk in het Groningerland / H.A. Edskes, Renske Koning, H.F.W. Kruize . - Groningen : Stichting Groningen Orgelland, 1969.
  • Orgels in de Town Hall in Birmingham, St. Paul in London, Kathedraal in Wurzburg, Martinikerk in Groningen / Jan Poelman Jnr. - In: De Orgelvriend, jrg. 13 nr. 4, april 1971.
  • Korte orgelbouw-berichten / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 72 nr. 10, oktober 1976.
  • Orgelbouwnieuws - disposities. - In: De Orgelvriend, jrg. 20 nr. 12, december 1978.
  • Het orgel in de Martinikerk te Groningen. - In: De Orgelvriend, jrg. 21 nr. 9, september 1979.
  • Het orgel in de Martinikerk te Groningen (2). - In: De Orgelvriend, jrg. 21 nr. 11, november 1979.
  • Het Groninger orgelbezit van de reformatie tot de romantiek / Frans Talstra. - Stichting Oude Groninger Kerken, Publicatie 22, november 1979.
  • Het orgel in de Martinikerk te Groningen : [Overzichtstabel van de dispositie in de loop van de eeuwen]. - In: De Orgelvriend, jrg. 22 nr. 1, januari 1980.
  • Het Groninger orgelbezit van de reformatie tot de romantiek II / Frans Talstra. - Stichting Oude Groninger Kerken, Publicatie 27, april 1982.
  • Het volmaakste in geluid : De restauratie van het Groningse Martini-orgel / Renske Koning. - In: NRC Handelsblad Cultureel Supplement, 31-8-1984.
  • Berichten : Heringebruikname Orgel Martinikerk Groningen. - In: Het Orgel, jrg. 80 nr. 9, september 1984.
  • Restauratie Schnitgerorgel stemt tot tevredenheid / Gerco A. Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 26 nr. 12, december 1984.
  • Het orgel in de Martinikerk te Groningen / C.H. Edskes. - Elburg : Stichting tot Behoud van het Nederlandse Orgel, [1984]. - (Publicatie nr. 22).
  • Kroniek : 15 september 1984. - In: De Mixtuur, nr. 49, maart 1985.
  • Die orgel der Martinikirche in Groningen / Bert Wisgerhof. - In: Ars Organi, 33. Jhg., Heft 1, März 1985.
  • Het orgel van de grote of Martinikerk te Groningen / Cor Edskes. - In: Het Orgel, jrg. 81 nr. 6, juni 1985.
  • Het Groninger Martini-orgel / Hans Brink. - In: Het Orgel, jrg. 81 nr. 6, juni 1985.
  • Albertus Anthoni Hinsz, orgelmaker 1704-1785 / Willem Jan Dorgelo Hzn. - Augustinusga: Lykele Jansma, 1985.
  • 40 Jahre Orgelbau Jürgen Ahrend 1954-1994 : Festschrift / Günter Lade. - Leer-Loga: Jürgen Ahrend, 1994.
  • Berühmte Orgeln : Meisterwerke europäischer Orgelbauer / Ursula und Ulrich Rüge. - Hamburg : Nikol Verlagsgesellschaft mbH, 1994.
  • De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
  • Het Groninger orgelbezit van Adorp tot Zijldijk : deel IV Stad Groningen/Gorecht / Jaap Brouwer, Dirk Molenaar, Adolph Rots, Frans Talstra, Victor Timmer. - Leens : Stichting Groningen Orgelland, 1997. - (Publicatie van de Stichting Groningen Orgelland ; 20).
  • Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
  • 350 jaar Arp Schnitger. - Leens : Stichting Groningen Orgelland, 1998. - Publicatie nr. 24.
  • Luisterrijk : Nederlandse kerkorgels in beeld / Carel van Gestel. - Alphen aan den Rijn: Atrium, 1998.
  • De orgels van de Martinikerk, de Nieuwe Kerk en het Pelstergasthuis te Groningen / Rogér van Dijk. - In: De Orgelkrant, jrg. 6, nr. 6, juni 2001.
  • Het Groninger Orgelbezit van Adorp tot Zijldijk : deel VI Aanvullingen 1994-2009 / Jaap Brouwer, Dirk Molenaar, Victor Timmer. - [S.l.] : Stichting Groningen Orgelland, 2009. - (Publicatie van de Stichting Groningen Orgelland ; 29).
  • Arp Schnitger en zijn werk : Fotoboek met de bewaard gebleven orgels en orgelfronten van Arp Schnitger / Cornelius H. Edskes, Harald Vogel [red.]. - Bremen : Verlag H.M. Hauschild, 2009.
  • 29ste Orgelreis Berlin-Brandenburg 21 t/m 27 oktober 2012 / Theo Jellema. - Hilversum : Stichting Internationale Orgelreizen, 2012. - Programmagids.
  • Het Maakzel van Agricola - De orgels van de Martinikerk te Groningen / Hans Fidom [red.]. - Zutphen : Walburg Pers, 2019.
  • Die überlieferung der Schnitger-Orgeln : Kurze Beschreibung der erhaltenen Instrumente / Harald Vogel. - In: Ars Organi, 67. Jhg., Heft 4, Dezember 2019.
Opnamen
  • Misericordia / Sietze de Vries m.m.v. Roden Girl Choristers olv. Sonja de Vries. - JSB Records JSBG231926 (CD). - 2023.
  • Bach's missing pieces : An expanded Orgelbüchlein / Sietze de Vries. - Fugue State Films FSFDVD016 (DVD). - 2023. - Recorded in Groningen (Martinikerk) en Leens.
  • Mijn stem zal niet meer zwijgen : Negen psalmen in tijden van nood / Sietze de Vries. - JSB Records JSBG280221 (CD). - 2021. - Uitgave met boek met teksten en foto's.
  • December 1705 : Buxtehude & J.S. Bach / Manuel Tomadin. - Brilliant Classics 95941 (CD). - 2021.
  • Johann Sebastian Bach : A new angle / Leo van Doeselaar & Erwin Wiersma. - MDG 906 2137-6 (CD). - 2019. - Opgenomen met het hoofd- en het koororgel.
  • Orgelprobe / Sietze de Vries. - JSB Records JSBM280618 (2CD). - 2018.
  • Johann Adam Reincken - Nicolaus Bruhns : Complete orgelwerken / Vincent van Laar. - Stichting Groningen Orgelland (CD). - 2016.
  • Massaki Suzuki plays Bach organ works / Massaki Suzuki. - BIS SACD 2111 (CD). - 2015.
  • Franz Tunder : Alle orgelwerken met twee wereldpremières / Pieter Dirksen, Vincent van Laar. - Stichting Groningen Orgelland SGO (CD). - 2014.
  • Live recordings : Organ concerts 1998-2013 Martinikerk Groningen / Erwin Wiersinga, Leo van Doeselaar. - SMG-001 (2CD). - 2014.
  • Sietze de Vries : Bachwerken & improvisaties / Sietze de Vries m.m.v. projectkoor o.l.v. Rintje de Wies. - JSB Records JSBM201301 (2CD). - 2013.
  • Scheidemann – Sweelinck – Tunder – Bach / Jelte Hulzebos. - Cambiata 02 (CD). - 2010.
  • Johann Sebastian Bach : Dritter Teil der Clavierübung / Wim van Beek. - Helior HRWB06 (dubbel-CD). - 2006.
  • Bach Organ Works Vol. 1 / Andreas Liebig. - Ars Musici AM 1390-2 (CD). - 2005.
  • Theo Jellema bespeelt het orgel van de Martinikerk te Groningen / Theo Jellema. - VLS Records VLC 0404 (CD). - 2004.
  • Piet Wiersma & Albertus Anthoni Hinsz herdacht / Piet Wiersma. - SGO 030 (CD). - 2004.
  • Bach organ works vol. 12 / Ton Koopman. - Teldec 3984-25933-2 (dubbel-CD). - 2000.
  • Het historische orgel in Nederland / Diverse organisten. - Hilversum : Evangelische Omroep, 1999. - Box met 12 CD's.
  • Bach in Groningen / Piet Wiersma. - Eurosound ES 47.301 (dubbel-CD). - 1998.
  • Concert Martinikerk Groningen / Janny de Vries. - Contrapunctus Musicus VC 2481 (CD). - 1998.
  • Ein Feste Burg / Sietze de Vries. - SDVZH 002 (CD). - 1997.
  • Bach - Buxtehude - Bach : Martinikerk Groningen / Wim van Beek. - CD. - 1996.
  • Bach - Complete organ works / Marie-Claire Alain. - Erato E 4509-96718 t/m 96725 en 96742 t/m 96747 (box met 14 CD's). - 1996. - Opgenomen op orgels in Groningen (Martini- en Der Aakerk), Freiberg, Rotha, Alkmaar, Masevaux, Haarlem en Grauhof.
  • Piet Kee plays Bach on the organ of Martini Church, Groningen : Volume 4 / Piet Kee. - Chandos CHAN 0590 (CD). - 1996.
  • The majestic organ. - Superclub Classics. - SP 45010 (CD). - Opnamen uit 1996.
  • Johann Sebastian Bach (1685-1750) Orgelwerken / Cor van Wageningen. - Toccata Records TRR 941 (CD). - 1993.
  • Martinikerk Groningen / Wim van Beek. - Fidelio Prestant 6609 (CD). - 1990. - (Nederlandse orgelpracht).
  • Klaas Bolt improviseert op vijf historische orgels in Nederland / Klaas Bolt. - LBCD 38 (CD). - Opgenomen in Haarlem (Grote Kerk en Nieuwe Kerk), Zandvoort, Krewerd en Groningen.
  • J.S. Bach Orgelwerken 4 / Bram Beekman. - LBCD 41/42 (dubbel-CD).
  • Buxtehude Oeuvres pour Orgue / Marie-Claire Alain. - Erato ECD 75370 (3CD). - 1988.
  • Martinikerk - Groningen - Wim van Beek. - DSMK 002 - Stichting Schip Martinikerk te Groningen (LP/CD). - 1987.
  • Wim van Beek speelt werken van Böhm, Bruhns, Walther en Bach op het orgel van de Martinikerk te Groningen. - DS MK 001 - Stichting Schip Martinikerk te Groningen (LP). - 1984.
  • J.S. Bach - Orgelwerken 12 / Ewald Kooiman. - KMK Records 2023/24 (dubbel-LP). - 1984.
Links https://martinikerk.nl/index.php/orgel
http://ellykooiman.com/orgel/kerk_groningen_martinikerk.htm
https://www.orgelbau-ahrend.de/opus096wa.html
Overige bronnen
  • Leo van Doeselaar
YouTube
Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: René Troost. Datering: 19 September 2019.
Foto: René Troost
Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen
 Bron: Postcard.
Bron: Postcard
 Bron: Postcard.
Bron: Postcard
 Huidige klaviatuur. Foto: Janco Schout. Datering: 2004.
Foto: Janco Schout
Klaviatuur voor 1939. Bron: Boek
Bron: Boek "De orgels in de Groote of Martinikerk te Groningen"
 Speeltafel uit 1939 in het Orgelmuseum in Elburg. Foto: Piet Bron. Datering: 12 October 2004.
Foto: Piet Bron
 Foto: Piet Bron. Datering: 22 August 2013.
Foto: Piet Bron
 Foto: Piet Bron. Datering: 22 August 2013.
Foto: Piet Bron
 Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 11 August 2010.
Foto: Tjalling Roosjen