Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Roel Bouwman. Datering: 4 August 2011.

Foto: Roel Bouwman

Enkhuizen, Nederland (Noord-Holland) - Zuiderkerk of Sint Pancraskerk
Gemeente: Enkhuizen
Adres: Zuiderkerksteeg 3, 1601 HJ, Enkhuizen
Website: http://www.zuiderkerk.nl/

Beschrijving nr.: 1000868.

Gebouwd door: D. Antonius (1621)

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1593 Antonius Henricus  nieuwbouw
1622 D. Antonius  uitbreiding
1688 Johannes Duyschot  restauratie en uitbreiding
1799 Heinrich Hermann Freytag  ombouw
1850 L. van Dam & Zonen  diverse werkzaamheden
1935 Hendrick Wicher Flentrop  restauratie
1990 Flentrop Orgelbouw  restauratie

  • De oudste delen van het orgel in de Enkhuizense Zuiderkerk, enkele fragmenten van het pijpwerk en van registers in het manuaal, dateren uit de 16e eeuw en maken het waarschijnlijk dat er toen reeds een orgel van enige omvang was. In 1593 vonden er aan dit orgel werkzaamheden plaats, mogelijk door Henricus Antonius. In 1621 werd het orgel belangrijk vergroot en veranderd. Uit dat jaar stamt de grote orgelkas. Als bouwer wordt de naam D. Antonius of Antonio genoemd, maar er zijn geen bewijzen voor. Bekende bouwers als Van Covelen en Niehoff kunnen ook in aanmerking komen voor de werkzaamheden. Johannes Duyschot bracht in 1688 het nu nog bestaande vrije Pedaal van drie registers aan.
  • In 1737 werden de vleugelstukken aan de kast gemaakt door Pieter de Nicolo. Heinrich Hermann Freytag voerde in 1799 een omvangrijke vernieuwing uit. Van hem zijn het hele rugpositief, de onderkas van de grote kas, de klavieren, windladen en de mechanieken van het Manuaal.
    Na wijzigingen in 1850 (door Van Dam & Zn., vervanging Mixtuur en Scherp door Viola di Gamba en Dulciaan, vernieuwing pedaaltrompet) en 1935 (H.W. Flentrop, diverse dispositiewijzigingen) werd in de jaren 1988-1990 een restauratie uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw te Zaandam. Hierbij is de toestand van 1799 weer hersteld, ook wat de kleuren van de kassen betreft.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk8
- Rugwerk10
- Pedaal3
Totaal aantal stemmen21
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen
 4 Spaanbalgen
Toonhoogtea' = ca. 450 Hz
TemperatuurEqual temperament
Winddruk72 mm

Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Prestant 8' - 1799, Hol-fluit 8' - 1593, Octaaf 4' - 1593, Fluit 4' - 1622, Octaaf 2' - 1990, Gemshoorn 2' - 1593, Mixtuur III-IV sterk (1 1/3') - 1990, Scherp III sterk (2/3') - 1990.
Rugwerk (C-d'''): Bordon 16' (discant) - 1799, Prestant 8', Fluit-Does 8', Octaaf 4', Speel-fluit 4', Nasart 3' - 1799/1990, Octaaf 2' - 1990, Woud-fluit 2' - 1799, Sexquialter II-III sterk (1 1/3') - 1799, Trompet 8' - 1799, Tremulant.
Pedaal (CDE-c'): Bordon 16' - 1622, Prestant 8' - 1688, Trompet 8' - 1850.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk - schuifkoppel, Pedaal - Rugwerk.
Speelhulpen: 3 Afsluitingen.

VulstemSamenstelling
Mixtuur III-IV sterk (Hoofdwerk) C: 1 1/3' - 1' - 2/3'. c°: 2' - 1 1/3' - 1'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Scherp III sterk (Hoofdwerk) C: 2/3' - 1/2' - 1/3'. c°: 1' - 2/3' - 1/2'. c': 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Sexquialter II-III sterk (Rugwerk) C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'. c': 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities
  • De dispositie was in 1799:
    Hoofdwerk: Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Gemshoorn 2', Mixtuur III-IV sterk, Scherp III sterk.
    Rugwerk: Bourdon 16', Prestant 8', Fluit Dolce 8', Octaaf 4', Speelfluit 4', Nazard 3', Octaaf 2', Woudfluit 2', Sexquialter II-III sterk, Trompet 8'.
    Pedaal: Bourdon 16', Prestant 8', Trompet 8'.

  • Na 1935 luidde de dispositie:
    Hoofdwerk: Prestant 8' (1799), Viola di Gamba 8' (19e eeuw), Holfluit 8' (1593), Octaaf 4' (1593), Fluit 4' (1622), Nazard 3' (1935 (van rugwerk)), Gemshoorn 2' (1593), Dulciaan 8' (1935), Tremulant .
    Rugwerk: Bourdon 16' (1799), Prestant 8' (1799), Fluit-Does 8' (1799), Octaaf 4' (1799), Speelfluit 4' (1799), Quint 3' (1935), Octaaf 2' (1935), Woudfluit 2' (1935), Sexquialter II-III sterk (1799), Trompet 8' (1799).
    Pedaal: Bourdon 16' (1622), Prestant 8' (1593), Trompet 8' (19e eeuw).
    Koppelingen: Pedaal - Rugwerk, Hoofdwerk - Rugwerk.

Literatuur
  • Beschrijving van de St.Gomarus- of Westerkerk en de St.Pancras- of Zuiderkerk te Enkhuizen / D. Brouwer.
  • Orgels in Enkhuizen / dhr. Boeder. - In: De Orgelvriend, jrg. 16 nr. 12, december 1974.
  • Orgels rond het IJsselmeer / Maarten Seybel, Aart Veldman. - Houten: Den Hertog B.V., 1984.
  • Acties rond orgel Zuiderkerk te Enkhuizen / Gerco A. Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 27 nr. 12, december 1985.
  • Freytag & Snitger in Compagnie : Een introductie tot het werk van Heinrich Hermann Freytag en diens compagnon Frans Caspar Schnitger junior, 'afsluiters' van de 18de eeuwse Gronings-Hamburgse orgelmakersschool / Koos Tiggelaar, Albert Valstar. - Oostwolde : Kerkvoogdij Hervormde Gemeente, 1990.
  • Het orgel in de Zuider- of St. Pancraskerk te Enkhuizen / Jan Jongepier. - Enkhuizen : Commissie Restauratie Orgel Zuiderkerk, 1991.
  • Het 'Hollandse' orgel in de periode van 1670 tot 1730 : Een architectuurhistorische en organologische studie over de orgelbouw in Nederland, met name in de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland / A.H. Vlagsma. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992.
  • Orgels in Noord-Holland : Historie, bouw en gebruik van de Noordhollandse kerkorgels / Jan Jongepier, Hans van Nieuwkoop, Willem Poot. - Schoorl : Uitgeverij Pirola, 1996.
  • Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
Opnamen
  • Zuiderkerk Enkhuizen - Das Orgelbüchlein : een selectie uit 'das Orgelbüchlein' gespeeld door Jan Spijker / Jan Spijker. - CD. - 2011.
  • Zuiderkerk Enkhuizen : Anno 1621 / Jan Spijker (orgel) m.m.v. Otto Bouwknegt (tenor). - Uitgave in eigen beheer (CD). - 2005.
  • Het orgel (16e eeuws / Duyschot / Freytag) van de Zuiderkerk te Enkhuizen bespeeld door Jan Jongepier. - VLS Records 0685 (LP). - 1985.
Links http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuiderkerk_(Enkhuizen)#Het_orgel

Foto: Marcel Pelt. Datering: 15 September 2006.
Foto: Marcel Pelt
Foto: Marcel Pelt. Datering: 15 September 2006.
Foto: Marcel Pelt
Foto: Roel Bouwman. Datering: 15 September 2006.
Foto: Roel Bouwman
Enkhuizen - Zuiderkerk of Sint Pancraskerk

Bron: Postcard.
Bron: Postcard