Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: G. Meyster. Datering: 1956.

Foto: G. Meyster

Haarlem, Nederland (Noord-Holland) - Evangelisch Lutherse Kerk
Gemeente: Haarlem
Adres: Witte Herenstraat 22, 2011 NV, Haarlem

Beschrijving nr.: 1004530.

Gebouwd door: Gideon Thomas Bätz (1780)
Verhuisd naar Rotterdam (1882)

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1780 Gideon Thomas Bätz  nieuwbouw
1836 Gabry & Zoon  diverse werkzaamheden
1915 Gerrit van der Kley  overplaatsing
1926 firma A. Standaart  overplaatsing

  • In de Lutherse Kerk van Haarlem bevond zich sinds 26 juni 1685 een orgel van de hand van Barent Hendrick van Loon uit Haarlem. Het instrument was in onderhoud bij J.H.H. Bätz van 1748-1765. Hierna voerde Pieter Müller onderhoudswerkzaamheden uit. Het orgel bleek echter in steeds slechtere conditie. Een restauratie was nodig, maar Gideon Thomas Bätz adviseerde om een nieuw orgel aan te schaffen. In 1779 werd het oude orgel afgebroken. Bätz begon met het werk in januari 1780. Wegens ziekte van Gideon Thomas voltooide Christophel Bätz het instrument, waarna het op 29 oktober 1780 in gebruik werd genomen met een feestelijke bespeling door J. Radeker. In de balustrade was een uurwerk opgenomen, en het orgel was versierd met beelden van de hand van Jan Woortman uit Haarlem.
  • In 1836 vernieuwde de firma Gabry & Zoon de frontpijpen. Het orgel raakte hierna steeds meer in verval. De toestand was in 1881 dusdanig slecht dat besloten werd een nieuw en groter orgel te laten bouwen in de oude kas. Deze kas moest hiervoor wel worden vergroot. De Duitse firma J.A. Ströbel maakte echter een ontwerp voor een volledig nieuw instrument met een front dat prima paste bij het interieur en de balustrade. Het Bätz-orgel werd nu afgebroken en te koop aangeboden in de Kerkelijke Courant van 17 september 1881. Het is in 1882 verkocht aan de Gereformeerde Kerk aan de Goudse Singel in Rotterdam. Het wordt vermeld in de dispositieverzameling van M.H. van 't Kruijs als orgel met tien registers.
  • In Rotterdam deed het dienst tot 1913. In dat jaar werd het door Van der Kley gedemonteerd en opgeslagen. In 1915 plaatste hij het weer in de Gereformeerde Kerk aan de Bergsingel in Rotterdam, uitgebreid met 13 pedaalpijpen. In 1926 verhuisde de firma Standaart het naar het gebouw van de Hervormde Evangelisatie in Numansdorp. Het verving hier een kleiner orgel. Het instrument dat door Standaart werd geplaatst had tien registers op het manuaal en een Quint 10 2/3' op het pedaal.
  • Wat er met het binnenwerk is gebeurd is niet duidelijk. In 1971 bleek echter dat er zich achter de resten van het oude front een electronisch orgel bevond. De restanten van het Bätz-orgel zijn in dat jaar opgeruimd door de gemeentereinigingsdienst van Numansdorp.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan
1780HaarlemEvangelisch Lutherse Kerk
1882RotterdamGoudsesingelkerk
1915RotterdamBergsingelkerk
1926NumansdorpHervormde Evangelisatie

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Manuaal9
- Pedaalaangehangen
Totaal aantal stemmen9
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen

Dispositie
Manuaal (C-d'''): Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur III-IV-V-VI sterk (B/D), Trompet 8' (B/D).
Pedaal (C-d'): Aangehangen.

Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de Christelijk Gereformeerde Kerk te Rotterdam (Goudsche Singel), heeft 10 sprekende stemmen, één klavier, aangehangen pedaal. Maker en ouderdom niet bekend.
Organist de Heer Schaap.
Manuaal: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet, Mixtuur 3, 4 st., Trompet 8'.
Aangehangen Pedaal.
Stomme Registers: Ventiel, Tremulant.
Verschillende disposities
  • Volgens opgave van J.C. Friederichs luidde de dispositie in 1807:
    Manuaal (C-d'''): Prestant 8', Roer Fluijt 8', Octaav 4', Quint 3', Fluijt Gedekt 4', Gemshoorn 4', Woutfluijt 2', Cornet 4 sterk, Mixtuur 3-4-5-6 sterk, Trompet 8'.

  • Volgens opgave in 'Het Orgel' luidde de dispositie na de overplaatsing naar Numansdorp in 1926:
    Manuaal: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Flûte Dolce 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet (D), Mixtuur (B/D), Trompet 8' (B/D).
    Pedaal: Quint 10 2/3'.

Literatuur
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • Nieuwe en Herstelde Orgels : Numansdorp (Evang. Gebouw). - In: Het Orgel, 23 Jaargang No. 12, September 1926.
  • Enige orgeldisposities van J.C. Friederichs / F.W. Huisman. - In: De Mixtuur, nr. 35, mei 1981.
  • De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
  • Repertorium van advertenties in de 'Kerkelijke Courant' / W.D. van der Kleij. - In: De Mixtuur, nr. 66, september 1990.
  • Het Strobel-orgel in de Lutherse Kerk te Haarlem / Alice Nederkoorn-Cupido, Arjen Luteijn, Jaap Brouwer. - Haarlem : Stichting Restauratie Strobel-Orgel Haarlem, 2001.