Orgel Databank | Beschreibung Orgel

Ausführliche Beschreibung der vorgewählten Orgel

Bild: Piet Bron

Aachen, Deutschland (Nordrhein-Westfalen) - Hohen Domkirche, Nordost-/Südost-Orgel (Oktogon-Orgel)
Gemeinde: Aachen
Adresse: Domplatz, 52062, Aachen
Website: https://www.aachenerdom.de/
https://dommusik-aachen.de/

Beschreibung nr.: 2001967.

Gebaut von: Klais Orgelbau (1939) - Opus 928

Jahr	Orgelbauer	Opus	Aktivität
1939	Klais Orgelbau	928	Neubau
1973	Klais Orgelbau	1492	Umbau
1994	Klais Orgelbau	1719	Umbau

In 1938/1939 werd door de firma Klais een nieuw orgel gebouwd voor de Domkirche in Aachen. Het orgel werd in vier gedeelten opgesteld. Twee gedeelten werden geplaatst in een nis aan de zuidoostzijde en de noordoostzijde van de koepel, terwijl twee andere gedeelten als zwaluwnestwerken werden geplaatst aan de westzijde van het koor. Bij de bouw werd voor een gedeelte gebruik gemaakt van materiaal uit het vorige orgel van de kerk, gebouwd door Korfmacher in 1847. Adviseur bij de bouw was Ernst Kaller. Het orgel kreeg een centrale vierklaviers speeltafel en een aparte speeltafel op het koor met twee manualen en pedaal.
In 1972-1974 is het instrument gewijzigd door Klais. De oorspronkelijke plannen zijn niet geheel uitgevoerd. De dispositie van het tweede en derde manuaal en van het pedaal is ingrijpend gewijzigd. De speeltafel uit 1939 werd vervangen door een nieuwe drieklaviers speeltafel. Het koorgedeelte werd losgekoppeld van de rest. Het noordoostorgel werd ook niet meer aangesloten aan de speeltafel, waardoor een deel van het oude pedaal en het hoofdmanuaal niet meer te gebruiken waren. In februari 1974 is het orgel in deze vorm opgeleverd.
Uiteindelijk heeft deze situatie tot 1993 bestaan. In dat jaar besloot men een geheel nieuw orgel te laten bouwen aan de koorzijde van de kerk, het Hochmünsterorgel. Het oude werk werd teruggebracht tot het Nordost- en Südostorgel. Beide werken werden gerestaureerd en uitgebreid en voorzien van een nieuwe speeltafel. Het nieuwe Hochmünsterorgel is ook vanaf deze speeltafel te bepelen.

Technische Daten

Anzahl Register pro Manual
- Hauptwerk	12
- Chorwerk	15
- Schwellwerk	15
- Pedal (Südost)	7
- Pedal (Nordost)	10
Gesamtzahl der Stimmen	59
Tastentraktur	Electrical
Registertraktur	Electrical
Windlade(n)	Slider chests
Tonhöhe	a' = 440 Hz
Temperatur	Equal temperament
Winddruck	75 mm (Schwellwerk, deel Chorwerk), 80 mm (Hauptwerk, deel Chorwerk), 90 mm (Pedal)

Disposition
Hauptwerk (C-g'''): Principal 16' - 1847/1939, Octave 8' - 1939/1993, Rohrflöte 8' - 1939, Superoctave 4' - 1847/1939, Koppelflöte 4' - 1939, Quinte 2 2/3' - 1847/1939, Doublette 2' - 1993, Cornett 5 fach (8') (from g°) - 1847/1939, Mixtur 6 fach (2') - 1939/1993, Cymbel 3 fach (1/2') - 1939/1993, Trompete 16' - 1939/1993, Trompete 8' - 1993, Glockenspiel.
Chorwerk (C-g'''): Bordun 16' - 1939, Principal 8' - 1939/1973, Holzflöte 8' - 1939, Gemshorn 8' - 1939/1973, Octave 4' - 1847/1939/1973, Rohrflöte 4' - 1939, Spitzquinte 2 2/3' - 1847/1939, Superoctave 2' - 1973, Hohlflöte 2' - 1847, Terz 1 3/5' - 1973, Mixtur 4-6 fach (1 1/3') - 1973, Cymbel 4 fach (1/2') - 1939, Dulcian 16' - 1973, Trompete 8' - 1973, Kopftrompete 4' - 1939, Tremulant.
Schwellwerk (C-g'''): Gedacktpommer 16' - 1993, Geigenprincipal 8' - 1993, Lieblich Gedackt 8' - 1939, Gamba 8' - 1973, Vox Coelestis 8' (from g°) - 1973, Principal 4' - 1847/1939, Blockflöte 4' - 1939/1973, Octave 2' - 1847/1939, Nasard 1 1/3' - 1939, Sesquialter 2 fach (1 1/3') - 1939, Scharff 4 fach (2/3') - 1973, Basson 16' - 1993, Trompette Harmonique 8' - 1993, Hautbois 8' - 1973, Clairon 4' - 1993, Tremulant.
Pedal (C-f'):
Südost-Orgel: Principalbaß 16' - 1939, Subbaß 16' - 1939, Octavbaß 8' - 1973, Spillpfeife 8' - 1973, Superoctave 4' - 1973, Glöckleinton 2 fach (2 2/3'+2') - 1973, Baßtrompete 8' - 1973.
Nordost-Orgel: Offenbaß 16' - 1939, Quintbaß 10 2/3' - 1993, Bartpfeife 8' - 1993, Venezianerflöte 4' - 1993, Bauernflöte 2' - 1939/1993, Hintersatz 6 fach (2 2/3') - 1847/1939, Bombarde 32' - 1993, Bombarde 16' - 1939, Trompete 8' - 1993, Klarine 4' - 1939/1994.
Koppeln: Hauptwerk - Chorwerk, Hauptwerk - Schwellwerk, Chorwerk - Schwellwerk, Pedal - Hauptwerk, Pedal - Chorwerk, Pedal - Schwellwerk.
Nebenregister und Spielhilfen: 128 Setzer-Kombinationen, Walze.

Gemischte Stimme	Zusammensetzung
Cornett 5 fach (Hauptwerk)	g°: 8' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Mixtur 6 fach (Hauptwerk)	C: 2' - 1 1/3' - 1' - 4/5' - 2/3' - 1/2'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 4/5' - 2/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 3/5' - 1 1/3' - 1 1/3'. c''': 8' - 5 1/3' - 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Cymbel 3 fach (Hauptwerk)	C: 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 2/3' - 1/2' - 1/3'. c': 1' - 2/3' - 1/2'. c'': 2' - 1 1/3' - 1'. c''': 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Mixtur 4-6 fach (Chorwerk)	C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. g°: 2' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. g'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. c''': 5 1/3' - 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Cymbel 4 fach (Chorwerk)	C: 1/3' - 1/4' - 1/6' - 1/8'. Gìs°: 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. dìs°: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c': 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g': 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. e'': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. h'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'.
Sesquialter 2 fach (Schwellwerk)	C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'.
Scharff 4 fach (Schwellwerk)	C: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. H: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. h°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. h': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. f'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. h'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Hintersatz 6 fach (Pedal)	C: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'.
Glöckleinton 2 fach (Pedal)	C: 2 2/3' - 2'.

Übrige dispositiondaten
Mehrere dispositionen	De dispositie uit 1939 luidde: I. Manual (C-g'''): Prinzipal 16', Oktave 8', Rohrflöte 8', Superoctave 4', Koppelflöte 4', Quinte 2 2/3', Flachflöte 2', Cornett 5 fach, Rauschpfeife 6-8 fach, Oktavzimbel 3 fach (1/2'), Trompete 16', Trompetenregal 8'. II. Manual (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Nachthorn 2', Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Klein Scharff 4 fach (1/2'), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4'. III. Manual (C-g'''): Quintade 8', Lieblich Gedackt 8', Principal 4', Blockflöte 4', Oktave 2', Querflöte 2', Nasard 1 1/3', Oktävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Krummhorn 8', Tremulant. Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (extension), Gedackt baß 8' (extension), Choralbaß 4', Bassflöte 4' (extension), Bauernpfeife 2', Glöckleinton 2 fach, Hintersatz 6 fach, Sordun 32', Posaune 16', Basstrompete 8', Clarine 4'. Schwalbenestorgel (IV. Manual, C-g'''): I. Manual: Singend Gedackt 8', Salicional 8', Principal 4', Spielflöte 4', Waldflöte 2', Mixtur 4 fach (1 1/3'). II. Manual: Spitzflöte 8', Holzgedackt 4', Prinzipal 2', Tertian 2 fach, Zimbel 3-4 fach (2/3'). Pedal: Gedackt 16', Praestant 8', Zartbaß 8' (extension), Flöte 4' (extension). Spielhilfen: Normalkoppeln, 3 freie Kombinationen, Crescendowalze. In 1973 was de dispositie geworden: II. Manual, Chorwerk (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Hohlflöte 2' (1973), Terz 1 3/5' (1973), Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Cymbel 4 fach (1/2') (1939/1973), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4', Tremulant. III. Manual, Schwellwerk (C-g'''): Lieblich Gedackt 16' (1973), Gamba 8' (1973), Vox Coelestis 8' (vanaf g) (1973), Principal 4', Blockflöte 4', Octave 2', Nasard 1 1/3', Octävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Hautbois 8' (1973), Tremulant. Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (1973), Spillpfeife 8' (1973), Superoctave 4' (1973), Rauschpfeife 2 2/3' + 2' (1973), Baßtrompete 8'.

Übrige dispositiondaten

Mehrere dispositionen

De dispositie uit 1939 luidde:
I. Manual (C-g'''): Prinzipal 16', Oktave 8', Rohrflöte 8', Superoctave 4', Koppelflöte 4', Quinte 2 2/3', Flachflöte 2', Cornett 5 fach, Rauschpfeife 6-8 fach, Oktavzimbel 3 fach (1/2'), Trompete 16', Trompetenregal 8'.
II. Manual (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Nachthorn 2', Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Klein Scharff 4 fach (1/2'), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4'.
III. Manual (C-g'''): Quintade 8', Lieblich Gedackt 8', Principal 4', Blockflöte 4', Oktave 2', Querflöte 2', Nasard 1 1/3', Oktävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Krummhorn 8', Tremulant.
Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (extension), Gedackt baß 8' (extension), Choralbaß 4', Bassflöte 4' (extension), Bauernpfeife 2', Glöckleinton 2 fach, Hintersatz 6 fach, Sordun 32', Posaune 16', Basstrompete 8', Clarine 4'.
Schwalbenestorgel (IV. Manual, C-g'''):
I. Manual: Singend Gedackt 8', Salicional 8', Principal 4', Spielflöte 4', Waldflöte 2', Mixtur 4 fach (1 1/3').
II. Manual: Spitzflöte 8', Holzgedackt 4', Prinzipal 2', Tertian 2 fach, Zimbel 3-4 fach (2/3').
Pedal: Gedackt 16', Praestant 8', Zartbaß 8' (extension), Flöte 4' (extension).
Spielhilfen: Normalkoppeln, 3 freie Kombinationen, Crescendowalze.

In 1973 was de dispositie geworden:
II. Manual, Chorwerk (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Hohlflöte 2' (1973), Terz 1 3/5' (1973), Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Cymbel 4 fach (1/2') (1939/1973), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4', Tremulant.
III. Manual, Schwellwerk (C-g'''): Lieblich Gedackt 16' (1973), Gamba 8' (1973), Vox Coelestis 8' (vanaf g) (1973), Principal 4', Blockflöte 4', Octave 2', Nasard 1 1/3', Octävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Hautbois 8' (1973), Tremulant.
Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (1973), Spillpfeife 8' (1973), Superoctave 4' (1973), Rauschpfeife 2 2/3' + 2' (1973), Baßtrompete 8'.

Literatur	Die Klais-Orgel im Dom zu Aachen / Hans Müllejans. - Aachen : Domkapitel, 1993. Orgellandschaft zwischen Maas und Rhein / Erik van der Heijden. - Mettlach : Gesellschaft der Orgelfreunde, 2005. - (Veröffentlichung der Gesellschaft der Orgelfreunde ; 189). Orgel Marathon Eifel : 8.-12. August 2018 : Matthias Grünert Kantor der Dresdner Frauenkirche spielt an 32 Orgeln. - KirchenKlang e.V., 2018.
Aufnahmen	Die Klais-Orgel im Dom zu Aachen / Norbert Richtsteig. - Domkapitel Aachen (eigen beheer), CD. - 1994.
Weblinks	http://www.richtsteig.de/ https://orgelbau-klais.com/m.php?tx=116

Bild: Piet Bron