Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Piet Bron. Datering: 5 December 2008.

Foto: Piet Bron

Arnstadt, Deutschland (Thüringen) - Evangelische 'Bachkirche' (Bonifatiuskirche), Bach-Orgel
Gemeente: Arnstadt
Adres: Marktplatz, 99310, Arnstadt
Website: https://kirche-arnstadt.de/

Beschrijving nr.: 2000025.

Gebouwd door: Hoffmann Orgelbau (2000)
Het orgel bevat ouder materiaal: Orgelkas en pijpwerk uit 1703 van Johann Friedrich Wender

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1703	Johann Friedrich Wender		nieuwbouw
1866	Julius Hesse		restauratie en uitbreiding
1878	Friedrich Meißner		restauratie en uitbreiding
1913	G.F. Steinmeyer und Co.	1185	ombouw
1939	Wiegand Helfenbein		ombouw
2000	Hoffmann Orgelbau		reconstructie

Op 17 oktober 1699 tekende Johann Friedrich Wender een contract voor de bouw van een nieuw orgel in de Neue- of Bonifatiuskirche in Arnstadt. Het kerkgebouw werd geopend in 1683. Het orgel werd voltooid in 1703 en werd beoordeeld door Johann Sebastian Bach. Johann Sebastian Bach was hier organist van 1703 tot 1706. Het orgel kende enkele problemen, waardoor er in 1710 grote reparaties nodig waren.
In 1864-1866 voerde Julius Hesse, orgelmaker in Dachwig, een restauratie uit, die echter niet werd voltooid. Een paar jaar later werd het werk overgenomen door Friedrich Meißner. Op advies van de organist van de kerk, Heinrich Bernhard Stade, breidde hij het instrument in de jaren 1874-1878 uit tot een drieklaviersorgel met 54 registers en een onafhankelijk pedaal. Het oude Brustwerk werd uitgebreid en als Positiv achterin het orgel geplaatst in een zwelkast. Het oude klavier werd aanvankelijk aan de zijkant van de orgelgalerij geplaatst en er werd een Rohrflöte 8' op aangesloten. Later werd het in het gemeentelijk museum van Arnstadt geplaatst. Sinds 1934 bevindt het zich in het Bach Museum. Op 25 juli 1878 werd het vernieuwde orgel weer in gebruik genomen met een concert door Heinrich Bernhard Stade.
Dit werd gevolgd door een ombouw door Steinmeyer naar pneumatiek in 1911-1913. Het werd gepresenteerd als een zogenaamd Bach-orgel, waarin het oude werk was verwerkt. Wiegand Helfenbein uit Gotha restaureerde orgel het in 1938/1939. Een aantal originele registers waren nog steeds aanwezig.
In 1997 begon Otto Hoffmann met de reconstructie van het Wender-orgel. Het front was er nog, maar er waren nog maar 320 pijpen uit 1703 over. De originele klaviatuur werd, met diverse wijzigingen, bewaard in het stedelijk museum. Delen hiervan zijn gekopieerd. Het werk werd begin 2000 voltooid. Het orgel werd op 16 januari 2000 in gebruik genomen met een concert door Gottfried Preller.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Oberwerk	10
- Brustwerk	7
- Pedal	4
Totaal aantal stemmen	21
Manuaalomvang	CD-c'''
Pedaalomvang	CD-c'd'
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 465 Hz
Temperatuur	Zeven reine en vijf getempereerde quinten
Winddruk	74 mm

Dispositie
Oberwerk (CD-c'''): Principal 8', Viola da Gamba 8' - 1703, Quinte Dene 8' - 1703/2000, Großgedacktes 8' - 1703, Gemshorn 8' - 1703, Offene Quinta 6', Octava 4' - 1703, Cymbel Doppelt 2 fach (1'), Mixtur 4 fach (2'), Trompete 8'.
Brustwerk (CD-c'''): Stillgedacktes 8' - 1703, Principal 4', Spitzflöte 4', Nachthorn 4' - 1703/2000, Quinta 3', Sesquialtera Doppelt 2 fach (3'), Mixtur 3 fach (1').
Pedal: Sub Bass 16', Principal Bass 8', Posaunen Bass 16', Cornet Bass 2'.
Overige registers: Cymbelstern C, Cymbelstern G.
Koppelingen: Manual - Brustwerk - schuifkoppel, Pedalkoppel.
Speelhulpen: Tremulant, Calcant.

Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities	In the time of Bach the stop list was: Oberwerk: Principal 8', Viola da Gamba 8', Quinte Dene 8' (of 16'), Grossgedacktes 8', Gemshorn 8' (of 2'), Offene Quinte 6', Octave 4', Mixtur 4 fach, Cympel Doppelt, Trompete 8'. Brustwerk und Positiv: Stillgedackted 8', Principal 4', Nachthorn 4', Spitzflöte 2' (of 4'), Sesquialtera Doppelt, Mixtur 3 of 4 fach. Seitenbass oder Pedal: Sub Bass 16', Principal 8', Violon Bass 16' (of Cornett Basse 2'), Posaunen Basse 16'. Tremulant im Oberwerk, Glocken Accord (Cymbelster), Manualcoppel, Pedalcoppel zum Oberwerk. Manuaalomvang CDE-d''', Pedaalomvang CDE-d'. The stop list in 1864 (notation by Terry) was: Hauptwerk: Quintatön 16', Prinzipal 8', Gedackt 8', Viola da Gamba 8', Gemshorn 8', Quinte 6', Octave 4', Mixtur 4 fach, Cembal 3 fach, Trompete 8', Tremulant, Glockenaccord. Brustwerk: Gedackt 8', Prinzipal 4', Nachthorn 4', Spitzflöte 4', Quinte 3', Octave 2', Sesquialter 2 fach (1 3/5'), Mixtur 4 fach, Glockenaccord. Pedal: Subbaß 16', Violon 16', Prinzipalbaß 8', Hohlflöte 8', Posaun-Baß 16'. Koppelingen: Manualkoppel, Pedalkoppel. After the rebuilt and enlargment by Meißner (1874-1878) the stop list was: Hauptwerk (Weite Mensur): Bordun 16', Principal 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Gambe 8', Gedackt 8', Rohrflöte 8', Schweizerflöte 8', Quintflöte 5 1/3', Octave 4', Hohlflöte 4', Rohrflöte 4', Fugara 4', Quinte 2 2/3', Octave 2', Cornett 3-5 fach (8'), Mixtur 5 fach (2'), Cymbal 1', Trompete 8'. Manual (Mittlere Mensur): Quintatön 16', Praxis 8', Spitzflöte 8', Viola d'Amour 8', Flauto Traverso 8', Gedackt 8', Quintatön 8', Octave 4', Spirzflöte 4', Viola 4', Flauto Traverso 4', Quinte 2 2/3', Octave 2', Scharf 2 fach, Mixtur 4 fach (2'), Clarinette 8'. Positiv (Schwellwerk): Lieblich Gedackt 16', Geigenprincipal 8', Hosiana 8', Pianoflöte 8', Lieblich Gedackt 8', Salicional 8', Flauto Dolce 8', Geigenprincipal 4', Flauto Dolce 4', Nachthorn 4', Octave 2', Sesquialter, Progressio Harmonica 5 fach, Oboe 8'. Pedal I. Abtheilung: Principalbass 32', Principalbass 16', Violon 16', Quintbass 10 2/3', Principalbass 8', Octavbass 8', Posaune 16', Trompete 8'. Pedal II. Abtheilung: Subbass 16', Gedackt 8', Violoncello 8'. Nebenzüge: Coppel Pedal - Hauptwerk, Coppel Pedal - Manual, Coppel Hauptwerk - Manual, Coppel Hauptwerk - Positiv, Coppel Manual - Positiv, Positiv Forte, Positiv Piano, Crescendo/Decrescendo.

Overige dispositiegegevens

Verschillende disposities

In the time of Bach the stop list was:
Oberwerk: Principal 8', Viola da Gamba 8', Quinte Dene 8' (of 16'), Grossgedacktes 8', Gemshorn 8' (of 2'), Offene Quinte 6', Octave 4', Mixtur 4 fach, Cympel Doppelt, Trompete 8'.
Brustwerk und Positiv: Stillgedackted 8', Principal 4', Nachthorn 4', Spitzflöte 2' (of 4'), Sesquialtera Doppelt, Mixtur 3 of 4 fach.
Seitenbass oder Pedal: Sub Bass 16', Principal 8', Violon Bass 16' (of Cornett Basse 2'), Posaunen Basse 16'.
Tremulant im Oberwerk, Glocken Accord (Cymbelster), Manualcoppel, Pedalcoppel zum Oberwerk.
Manuaalomvang CDE-d''', Pedaalomvang CDE-d'.

The stop list in 1864 (notation by Terry) was:
Hauptwerk: Quintatön 16', Prinzipal 8', Gedackt 8', Viola da Gamba 8', Gemshorn 8', Quinte 6', Octave 4', Mixtur 4 fach, Cembal 3 fach, Trompete 8', Tremulant, Glockenaccord.
Brustwerk: Gedackt 8', Prinzipal 4', Nachthorn 4', Spitzflöte 4', Quinte 3', Octave 2', Sesquialter 2 fach (1 3/5'), Mixtur 4 fach, Glockenaccord.
Pedal: Subbaß 16', Violon 16', Prinzipalbaß 8', Hohlflöte 8', Posaun-Baß 16'.
Koppelingen: Manualkoppel, Pedalkoppel.

After the rebuilt and enlargment by Meißner (1874-1878) the stop list was:
Hauptwerk (Weite Mensur): Bordun 16', Principal 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Gambe 8', Gedackt 8', Rohrflöte 8', Schweizerflöte 8', Quintflöte 5 1/3', Octave 4', Hohlflöte 4', Rohrflöte 4', Fugara 4', Quinte 2 2/3', Octave 2', Cornett 3-5 fach (8'), Mixtur 5 fach (2'), Cymbal 1', Trompete 8'.
Manual (Mittlere Mensur): Quintatön 16', Praxis 8', Spitzflöte 8', Viola d'Amour 8', Flauto Traverso 8', Gedackt 8', Quintatön 8', Octave 4', Spirzflöte 4', Viola 4', Flauto Traverso 4', Quinte 2 2/3', Octave 2', Scharf 2 fach, Mixtur 4 fach (2'), Clarinette 8'.
Positiv (Schwellwerk): Lieblich Gedackt 16', Geigenprincipal 8', Hosiana 8', Pianoflöte 8', Lieblich Gedackt 8', Salicional 8', Flauto Dolce 8', Geigenprincipal 4', Flauto Dolce 4', Nachthorn 4', Octave 2', Sesquialter, Progressio Harmonica 5 fach, Oboe 8'.
Pedal I. Abtheilung: Principalbass 32', Principalbass 16', Violon 16', Quintbass 10 2/3', Principalbass 8', Octavbass 8', Posaune 16', Trompete 8'.
Pedal II. Abtheilung: Subbass 16', Gedackt 8', Violoncello 8'.
Nebenzüge: Coppel Pedal - Hauptwerk, Coppel Pedal - Manual, Coppel Hauptwerk - Manual, Coppel Hauptwerk - Positiv, Coppel Manual - Positiv, Positiv Forte, Positiv Piano, Crescendo/Decrescendo.

Literatuur	Das Joh. Sebastian Bach-Denkmal : Oder die in ihrer Ursprünglichkeit erhaltene, in neuerer Zeit restaurirte und an Stimmen vermehrte Orgel in der St. Bonifaciuskirche (Neuenkirche), genannt die Bach-Orgel zu Arnstadt in Thüringen / J. Georg Zahn. - In: Zeitschrift für Instrumentenbau, 2. Band No. 9, 1. Februar 1882. Das Joh. Sebastian Bach-Denkmal : Oder die in ihrer Ursprünglichkeit erhaltene, in neuerer Zeit restaurirte und an Stimmen vermehrte Orgel in der St. Bonifaciuskirche (Neuenkirche), genannt die Bach-Orgel zu Arnstadt in Thüringen (Schluss) / J. Georg Zahn. - In: Zeitschrift für Instrumentenbau, 2. Band No. 10, 15. Februar 1882. Die Joh. Seb. Bach-Orgel in Arnstadt in Thüringen. - In: Zeitschrift für Instrumentenbau, 16. Jahrg., No. 24, 21. Mai 1896. Joh. Seb. Bach's orgel in de Bonifaciuskerk te Arnstadt / P. van Dijke. - In: Organist & Eredienst, jrg. 20, nr. 212, januari 1954. In het spoor van J.S. Bach / A. en K. D'Hooghe. - In: Orgelkunst, vijfde jaargang nummer 4, december 1982. Orgeln in Nord- und Westthüringen / Hartmut Haupt. - [Erfurt] : Thüringische Landesamt für Denkmalpflege, 1998. - (Arbeitshefte des Thüringischen Landesamtes für Denkmalpflege ; 13). 'Bach-orgels' in Thüringen: trefpunten en raakvlakken (1) / Bart van Buitenen. - In: De Orgelvriend, jrg. 42 nr. 10, oktober 2000. Bachkirche- en orgel in Arnstadt / W.J. Eradus. - In: Kerk & Muziek, jrg. 49 nr. 2, maart/april 2000. Die Orgeln der Johann-Sebastian-Bach-Kirche zu Arnstadt / Gottfried Preller. - In: Arnstadt : Johann-Sebastian-Bach-Kirche. - Passau : Kunstverlag-Peda, 2007. - (Peda-Kunstführer ; 160). Landeskirchen Musiktage in Erfurt 3.-27. September 2010. - Programm. - Erfurt : Evangelische Kirche in Mitteldeutschland, Zentrum für Kirchenmusik, 2010. Orgeln in Thüringen - ein Reiseführer / Felix Friedrich, Eberhard Kneipel. - 2. verbesserte Ausgabe. - Altenburg : Verlag Klaus-Jürgen Kamprad, 2010. - (242. Veröffentlichung der Gesellschaft der Orgelfreunde). Zur Disposition der Kellner-Weise-Orgel von 1736 in Gräfenroda / Peter Harder. - In: Ars Organi, 69. Jhg., Heft 3, September 2021.
Opnamen	Johann Sebastian Bach in Arnstadt / Gottfried Preller.
Links	http://www.preller-gottfried.de/html/bachkirche.htm

YouTube Demo of the 1703 Wender organ in Arnstadt, Germany / Balint Karosi (2019)

Foto: Piet Bron

Foto: Bert Wisgerhof

Foto: Piet Bron

Foto: Piet Bron sr.