• Home
• Orgels
• Informatie
• Links
• Contact

Volledige beschrijving geselecteerd orgel


Foto: Michiel van 't Einde

Groningen, Nederland (Groningen) - Nieuwe Kerk
Gemeente: Groningen
Adres: Nieuwe Kerkhof 1, 9712 PT, Groningen
Website: http://www.nieuwekerk.org/
http://www.protestantsegemeentegroningen.nl/

Beschrijving nr.: 1001818.
Groningen Orgelland nummer: 290. Fotokaart De Mixtuur nummer: A18, N01 (kleur).

Gebouwd door: Johannes Wilhelmus Timpe (1831)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1831	Johannes Wilhelmus Timpe		nieuwbouw
1848	Petrus van Oeckelen		diverse werkzaamheden
1980	Ernst Leeflang		restauratie
1989	Marcussen & Søn		uitbreiding
2009	Mense Ruiter Orgelmakers		restauratie
2018	Mense Ruiter Orgelmakers		restauratie

• In 1831 bouwde Timpe zijn opus magnum: het grote orgel van de Nieuwe Kerk te Groningen. Het orgel heeft een rijzig front, dat geïnspireerd is door het Müller-front van de Bavokerk te Haarlem. Op 15 mei 1831 werd het in gebruik genomen met een bespeling door de adviseur tijdens de bouw, mr. S.W. Trip. In 1848 werkte Van Oeckelen aan het instrument. Hij maakte een koppeling Pedaal-Rugwerk, maar slechts van C-g. Verder wijzigde hij de Nachthoorn 2' van het Hoofdwerk in een Quintfluit 2 2/3', schoof hij de Viola di Gamba 8' van het Bovenwerk twee tonen op en hij maakte de Oboe 8' van het Rugwerk doorslaand.
  
• De orgelkas is in de loop van de tijd in steeds donkerdere kleuren geschilderd. Jan Doornbos wijzigde in 1893 de Vox Humana van het Bovenwerk in een Klarinet. Ingrijpender waren de werkzaamheden van Doornbos uit 1913. Hij verving een groot deel van het discanpijpwerk door nieuw en stemde het orgel een halve toon hoger door het pijpwerk in te korten. Er volgde nog meer: een pneumatische Voix Céleste werd in 1932 toegevoegd, in 1936 werden vier tongwerken (Fagot 16' en Trompet 8' van het Hoofdwerk en de beide trompetten van het pedaal) vervangen door nieuwe exemplaren. De acht originele spaanbalgen werden in 1942 vervangen door een magazijnbalg. Ook is toen de Fluit 2' van het Rugwerk opgeschoven tot een Quintfluit 1 1/2'.
  
• Het orgel ging na de Tweede Wereldoorlog snel achteruit en was uiteindelijk onbespeelbaar. In de jaren 1976-1980 werd het door de firma Leeflang gerestaureerd onder advies van Cor Edskes. Deze restauratie had als doel het orgel terug te brengen in de toestand van 1831 met enkele uitzonderingen. Zo werd op het Rugwerk een Mixtuur geplaatst en ook bleef de magazijnbalg behouden. De toonhoogte werd wel hersteld, en ook werd al het later geplaatste pijpwerk vernieuwd met door Stinkens geleverd materiaal volgens specificatie van Edskes. De restauratie werd in 1980 afgerond, maar de werkzaamheden waren eigenlijk nog lang niet voltooid. De vier tongwerken uit 1936 waren wel verwijderd maar nog niet vervangen. Deze zijn in 1989 geplaatst door de firma Marcussen & Søn.
  
• Onder advies van Stef Tuinstra is het orgel in 2007-2009 opnieuw gerestaureerd. De werkzaamheden zijn uitgevoerd door de firma Mense Ruiter. Op 6 november 2009 is het instrument weer in gebruik genomen met een concert door Jelte Hulzebos en Stef Tuinstra. De tweede fase van de restauratie werd uitgevoerd in 2015-2018. Bij deze restauratie zijn enkele wijzigingen uitgevoerd. De Nachthoorn 2' van het hoofdwerk is verschoven tot een Quintfluit 3' en de toonhoogte is verhoogd tot a' = 440 Hz. Tevens is de winddruk verhoogd. Op 15 juni 2018 nam men het orgel weer in gebruik met een concert door verschillende organisten in een zogenaamde orgelmarathon.
  

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	13
- Rugwerk	10
- Bovenwerk	10
- Pedaal	9
Totaal aantal stemmen	42
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 440 Hz
Temperatuur	Equal temperament
Winddruk	Manualen 83 mm, Pedaal 107,7 mm.

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Praestant 16' - 1831/1978, Bourdon 16' - 1831/1978, Baarpyp 8' - 1831/1978, Octaaf 8' - 1831/1978, Holpyp 8' - 1831/1978, Quintadena 8' - 1831/1978, Octaaf 4' - 1831/1978, Speelfluit 4', Quintfluit 3' - 1831/1978/2018, Octaaf 2' - 1831/1978, Mixtuur IV-V-VI sterk (B/D), Fagot 16' - 1989, Trompet 8' - 1989.
Rugwerk (C-f'''): Bourdon 16' - 1831/1978, Praestant 8' - 1831/1978, Roerfluit 8' - 1831/1978, Holpyp 8' - 1831/1978, Octaaf 4', Fluit 4' - 1831/1978, Octaaf 2', Mixtuur III-IV sterk - 1978, Trompet 8' - 1831/1978, Oboe 8' - 1831/1978, Tremulant - 1831/1978.
Bovenwerk (C-f'''): Praestant 8' - 1831/1978, Holfluit 8' - 1831/1978, Viola di Gamba 8' - 1831/1978, Fluit Travers 8', Octaaf 4', Fluit 4', Woudfluit 2', Flageolet 1', Carillon III sterk (from g°), Vox Humana 8' - 1831/1978, Tremulant - 1978.
Pedaal (C-d'): Praestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Holpyp 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Bazuin 16', Trompet 8' - 1989, Trompet 4' - 1989.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk - 1978, Pedaal - Rugwerk - 1978.
Speelhulpen: Windlosser.

Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885)	Het Orgel in de Nieuwe Kerk te Groningen heeft drie klavieren, vrij pedaal en 42 sprekende stemmen. Dit werk is in 1831 door Timpe, uit Groningen, geleverd. Organist de Heer. R. van Bruggen. Hoofdklavier: Prestant 16', Bourdon 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Baarpijp 8', Quintadeen 8', Octaaf 4', Speelfluit 4', Quintfluit 3', Octaaf 2', Mixtuur, Fagot 16', Trompet 8'. Bovenklavier: Prestant 8', Holfluit 8', Viola di Gamba 8', Fluit Travers 8', Octaaf 4', Fluit 4', Woudfluit 2', Flageolet 1', Carillon, Vox Humana 8'. Rugwerk: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Fluit 2', Trompet 8', Hobo 8'. Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4'. Stomme registers: Afsluitingen, Koppelingen, Ventiel.
Verschillende disposities	G.W. Lohman geeft het volgende op: Het Orgel in de Nieuwe of Noorderkerk te Groningen is gemaakt in 1831 door den Orgelmaker J.W. Timpe van Gron., zijnde een werk met 3 handklavieren, een vrij Pedaal, Klavier van C tot f 3. Dispositie: Hoofdmanuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Baardpijp 8', Octaaf 4', Quint 6', Octaaf 2', Fluit 4', Fluit 2', Mixtuur uit 2', Trompet 8', Oboe 8'. Rugpositief: Prestant (tin) 8', Gedackt 16', Bourdon 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Speelfluit 4', Fluit 2', Fagot 16', Trompet 8'. Boven Manuaal: Prestant (tin) 8', Holpijp 8', Viool di Gamb 8', Fluit, Octaaf 4', Woudfluit 2', Carrillon (klein G), Vox Humana 8', Fluit 4'. Pedaal: Prestant (tin) 16', Subbas 16', Octaaf 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Bazuin 16', Trompet 8', Cornet 4'.

Literatuur

Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I. Een tweetal aanvullingen op Hess' Dispositiën uit 1774 / dr. Gustav Fock. - In: Het Orgel : Nederlandse Organisten Vereniging 1890-1960. - (Jubileumnummer van Het Orgel). Korte orgelbouw-berichten / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 72 nr. 10, oktober 1976. Het Groninger orgelbezit van de reformatie tot de romantiek / Frans Talstra. - Stichting Oude Groninger Kerken, Publicatie 22, november 1979. Het Groninger orgelbezit van de reformatie tot de romantiek II / Frans Talstra. - Stichting Oude Groninger Kerken, Publicatie 27, april 1982. Het Timpe-orgel in de Nieuwe kerk te Groningen / Evert Westra. - Groningen: Stichting Groninger Orgelland, 1986. - (Publikatie Stichting Groningen Orgelland ; 10). Johannes Wilhelmus Timpe (1770-1837) : Orgelmaker te Groningen / Willem Jan Cevaal. - Utrecht : Universiteit Utrecht, Vakgroep Muziekwetenschap, 1997. - Doctoraalscriptie. Het Groninger orgelbezit van Adorp tot Zijldijk : deel IV Stad Groningen/Gorecht / Jaap Brouwer, Dirk Molenaar, Adolph Rots, Frans Talstra, Victor Timmer. - Leens : Stichting Groningen Orgelland, 1997. - (Publicatie van de Stichting Groningen Orgelland ; 20). De orgels van de Martinikerk, de Nieuwe Kerk en het Pelstergasthuis te Groningen / Rogér van Dijk. - In: De Orgelkrant, jrg. 6, nr. 6, juni 2001. Het historische orgel in Nederland 1819 - 1840. - Amsterdam : Stichting NIvO, 2001. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 5). Het monumentale Timpe-orgel van de Nieuwe Kerk hersteld / Stef Tuinstra. - Groningen, 2009. Orgelbouwnieuws : Groningen, Nieuwe Kerk. - In: NotaBene, jaargang 2, nummer 12, december 2009. Het Groninger Orgelbezit van Adorp tot Zijldijk : deel VI Aanvullingen 1994-2009 / Jaap Brouwer, Dirk Molenaar, Victor Timmer. - [S.l.] : Stichting Groningen Orgelland, 2009. - (Publicatie van de Stichting Groningen Orgelland ; 29). Timpe-orgel Nieuwe Kerk te Groningen gerestaureerd / Dirk Molenaar. - In: De Orgelvriend, jrg. 52 nr. 3, maart 2010. Orgel Nieuwe Kerk Groningen toon weer 'Timperament' / Dirk Molenaar. - In: De Orgelvriend, jrg. 60, nr. 10, december 2018. Het Timpe-orgel in de Nieuwe Kerk te Groningen / Peter van Dijk. - In: Het Orgel, jrg. 115, nr. 5, september 2019.

Opnamen

Orgelhistorie in Groningen / Okke Dijkhuizen, Peter Westerbrink, Margreet Prinsen, Stef Tuinstra, Theo Jellema en Erwin Wiersinga. - Syncoop Produkties 5751 CD 114 (cassette met 3 CD's). - 1990. - Uitgave van de EO en de Stichting Groningen Orgelland.

Overige bronnen

• Jehudi Esenkbrink
  

---

Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Piet Bron
Foto: Piet Bron