Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Marten Terwal
Zwolle, Nederland (Overijssel) - Grote- of Sint Michaëlskerk (Academiehuis De Grote Kerk)
Gemeente: Zwolle
Adres: Grote Markt 18, 8011 LW, Zwolle
Website: http://www.grotekerkzwolle.nl/
http://www.pknzwolle.nl/
Beschrijving nr.: 1001366.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: FL0018, B0004 (Oude nummering).
Gebouwd door: Arp Schnitger en Franz Casper Schnitger (1721)
Technische gegevens
Dispositie
Hoofdwerk (C-c'''): Praestant 16', Quintadena 16', Octaav 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Speelfluit 4', Nasat 3', Superoctaav 2', Cimbel III sterk, Ruyschpijp II sterk, Mixtuur VI sterk, Trompet 16' - 1883/1955, Trompet 8' - 1883/1955, Vox Humana 8' - 1955.
Rugwerk (C-c'''): Praestant 8', Quintadena 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Superoctaav 2', Sexquialtera II sterk, Scherp IV sterk, Cimbel III sterk, Fagot 16' - 1721/1955, Schalmei 8' - 1955, Tremulant.
Onderwerk (C-c'''): Praestant 8', Holpijp 8', Viola 8', Quinta 6', Octaav 4', Holfluit 4', Quinta 3', Superoctaav 2', Woudfluit 2', Sifflet 1 1/2', Tertiaan II sterk, Scherp V sterk, Viola di Gamba 8' - 1721/1955, Trompet 4' - 1721/1955.
Borstwerk (C-c'''): Fluitgedekt 8', Praestant 4', Roerfluit 4', Spitsfluit 3', Superoctaav 2', Gemshoorn 2', Quintanus 1 1/2', Nachthoorn 1', Sexquialtera II sterk, Mixtuur III-IV sterk, Dulciaan 8', Regaal 8' - 1721/1955.
Pedaal (C-d'): Praestant 16' - 1721/1883, Subbas 16', Octaav 8', Holpijp 8', Superoctaav 4', Vlakfluit 2', Mixtuur VIII sterk, Fagot 32', Basuin 16' - 1721/1955, Trompet 8' - 1883/1955, Trompet 4' - 1883/1955, Cornet 2' - 1883/1955.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Onderwerk, Hoofdwerk - Borstwerk, Bovenwerk - Borstwerk, Pedaal - Hoofdwerk.
Speelhulpen: Tremulant op Hoofdwerk, Bovenwerk en Borstwerk.
YouTube
Foto: Marten Terwal
Zwolle, Nederland (Overijssel) - Grote- of Sint Michaëlskerk (Academiehuis De Grote Kerk)
Gemeente: Zwolle
Adres: Grote Markt 18, 8011 LW, Zwolle
Website: http://www.grotekerkzwolle.nl/
http://www.pknzwolle.nl/
Beschrijving nr.: 1001366.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: FL0018, B0004 (Oude nummering).
Gebouwd door: Arp Schnitger en Franz Casper Schnitger (1721)
Jaar | Orgelbouwer | Opus | Activiteit | 1721 | Arp Schnitger | nieuwbouw | 1837 | Petrus van Oeckelen | diverse werkzaamheden | 1883 | firma Van Oeckelen & Zn. | diverse werkzaamheden | 1925 | firma N.V. Van Dam | restauratie | 1956 | firma D.A. Flentrop | restauratie | 1988 | Flentrop Orgelbouw | restauratie | 2013 | Flentrop Orgelbouw | diverse werkzaamheden | 2025 | Flentrop Orgelbouw | restauratie |
- In 1686 stortte de toren van de Grote Kerk in en vernietigde het orgel uit 1505/1641. Dit was in 1505 gebouwd door Jan van Covelen. Na de restauratie van de kerk, waarbij geen nieuwe toren meer werd gebouwd, werd in 1710 besloten een nieuw orgel te laten maken. In 1718 gaven ze de opdracht aan Arp Schnitger, die zijn orgelmakerij naar Zwolle verplaatste. Hij begon aan het werk, samen met zijn zoons Franz Casper en Johan Georg. Het moest een drieklaviers orgel worden met vrij pedaal en 46 stemmen. In 1719 overleed Schnitger, en zijn zoon Franz nam de leiding in het bedrijf over. Hij stelde voor om het orgel uit te voeren met een vierde manuaal in de vorm van een borstwerk. De overheid ging akkoord, en zo werd in 1721 een orgel opgeleverd met 63 stemmen, verdeeld over vier klavieren en pedaal. De kas is een ontwerp van Jurriaan Westerman. Het instrument werd op 30 september 1721 overgedragen
- Het onderhoud van het orgel was in handen van F.C. Schnitger, daarna van Hinsz, en daarna weer van F.C. Schnitger jr. Na de dood van deze laatste raakte het orgel 'uit de familie' (1799). A. van Gruizen voerde enkele kleine veranderingen door in 1790 en 1816. Maar de eerste grote verbouwing vond plaats in 1837. Petrus van Oeckelen vernieuwde toen de blaasinrichting, maar verving ook twaalf registers door andere. J.C. Scheuer verving de Vox Humana 8' in 1853. Zijn opvolger J. van Loo wijzigde weer enkele stemmen in 1867. Hij intoneerde het orgel ook opnieuw. Van Oeckelen werkte weer aan het instrument in 1883, en verving een tiental stemmen, waaronder de meeste tiongwerken. Hij schoof alle labialen een halve toon op, en maakte nieuwe pijpen voor de C. Een laatste ingreep werd gedaan door P. van Dam in 1925. Het rugwerk werd in een zwelkast geplaatst, en er werden twee romantische stemmen bijgeplaatst. Er waren in 1946 verregaande plannen voor een restauratie door de firma Pels & Zn., waarbij een vrijstaande electrische speeltafel zou worden geplaatst, en de omvang van de klavieren zou worden vergroot. Vanwege het grote protest tegen deze ingreep is dit uiteindelijk niet doorgegaan.
- In 1950 werd besloten om het orgel zeer grondig te restaureren, en de dispositie van Schnitger zoveel mogelijk te herstellen. De opdracht werd gegeven aan D.A. Flentrop. Deze gebruikte al het Schnitger-pijpwerk. Alleen de Viola 8' bleef over van het latere werk (1837, Van Oeckelen). De ontbrekende registers werden nieuw gemaakt aan de hand van mensuurtabellen en vergelijkingen met andere Schnitger-orgels. In 1956 was de restauratie gereed, die vier jaar had geduurd. Op 27 september 1956 werd het orgel weer in gebruik genomen met een concert door George Stam, Adriaan C. Schuurman en Anthon van der Horst.
- In 1988 is het orgel grondig schoongemaakt, en zijn alle tongwerken herzien en opnieuw geïntoneerd. In 2013 zijn de balgen gerestaureerd door de firma Flentrop. Deze werkzaamheden waren in september 2013 afgerond. De originele trapinstallatie is ook in functie hersteld.
- Op 8 september 2018 is het startsein gegeven voor een grote restauratie van het orgel door de firma Flentrop. Doelstelling is het orgel zowel in- als uitwending terug te brengen naar de oorspronkelijke staat. Het binnenwerk is in 2018 gedemonteerd. De restauratie is gestart in april 2022. De huidige planning is dat het rugpositief in 2024 weer kan worden bespeeld, en het gehele orgel in 2025. De geheel herstelde en opnieuw geschilderde orgelkas met de frontpijpen werd in januari 2023 herplaatst.
Technische gegevens
Aantal registers per werk | |
- Hoofdwerk | 14 |
- Rugwerk | 12 |
- Onderwerk | 14 |
- Borstwerk | 12 |
- Pedaal | 12 |
Totaal aantal stemmen | 64 |
Toetstractuur | Mechanisch |
Registertractuur | Mechanisch |
Windlade(n) | Sleepladen |
Toonhoogte | a' = 502 Hz |
Temperatuur | Equal temperament |
Winddruk | 77 mm |
Dispositie
Hoofdwerk (C-c'''): Praestant 16', Quintadena 16', Octaav 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Speelfluit 4', Nasat 3', Superoctaav 2', Cimbel III sterk, Ruyschpijp II sterk, Mixtuur VI sterk, Trompet 16' - 1883/1955, Trompet 8' - 1883/1955, Vox Humana 8' - 1955.
Rugwerk (C-c'''): Praestant 8', Quintadena 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Superoctaav 2', Sexquialtera II sterk, Scherp IV sterk, Cimbel III sterk, Fagot 16' - 1721/1955, Schalmei 8' - 1955, Tremulant.
Onderwerk (C-c'''): Praestant 8', Holpijp 8', Viola 8', Quinta 6', Octaav 4', Holfluit 4', Quinta 3', Superoctaav 2', Woudfluit 2', Sifflet 1 1/2', Tertiaan II sterk, Scherp V sterk, Viola di Gamba 8' - 1721/1955, Trompet 4' - 1721/1955.
Borstwerk (C-c'''): Fluitgedekt 8', Praestant 4', Roerfluit 4', Spitsfluit 3', Superoctaav 2', Gemshoorn 2', Quintanus 1 1/2', Nachthoorn 1', Sexquialtera II sterk, Mixtuur III-IV sterk, Dulciaan 8', Regaal 8' - 1721/1955.
Pedaal (C-d'): Praestant 16' - 1721/1883, Subbas 16', Octaav 8', Holpijp 8', Superoctaav 4', Vlakfluit 2', Mixtuur VIII sterk, Fagot 32', Basuin 16' - 1721/1955, Trompet 8' - 1883/1955, Trompet 4' - 1883/1955, Cornet 2' - 1883/1955.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Onderwerk, Hoofdwerk - Borstwerk, Bovenwerk - Borstwerk, Pedaal - Hoofdwerk.
Speelhulpen: Tremulant op Hoofdwerk, Bovenwerk en Borstwerk.
Vulstem | Samenstelling |
Mixtuur VI sterk (Hoofdwerk) | C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. G: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 1/2'. g°: 2' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. c'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2'. |
Ruyschpijp II sterk (Hoofdwerk) | C: 2' - 1 1/3'. |
Cimbel III sterk (Hoofdwerk) | C: 1/5' - 1/6' - 1/8'. F: 1/4' - 1/5' - 1/6'. c°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. f°: 1/2' - 2/5' - 1/3'. c': 4/5' - 2/3' - 1/2'. f': 1' - 4/5' - 2/3'. c'': 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. f'': 2' - 1 3/5' - 1 1/3'. |
Sexquialtera II sterk (Rugwerk) | C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'. |
Scherp IV sterk (Rugwerk) | C: 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. Fìs°: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. fìs°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. fis': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. |
Cimbel III sterk (Rugwerk) | C: 1/6' - 1/8' - 1/10'. F: 1/5' - 1/6' - 1/8'. c°: 1/3' - 1/4' - 1/5'. f°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. c': 2/3' - 1/2' - 2/5'. f': 4/5' - 2/3' - 1/2'. c'': 1 1/3' - 1' - 4/5'. f'': 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. |
Tertiaan II sterk (Bovenwerk) | C: 4/5' - 2/3'. c°: 1 3/5' - 1 1/3'. |
Scherp V sterk (Bovenwerk) | C: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. Fìs°: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. fìs°: 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3'. fis': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. f'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2'. |
Sexquialtera II sterk (Borstwerk) | C: 2/3' - 4/5'. c°: 1 1/3' - 4/5'. c': 2 2/3' - 1 3/5'. |
Mixtuur III-IV sterk (Borstwerk) | C: 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c'': 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. fis'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. |
Mixtuur VIII sterk (Pedaal) | C: 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/2' - 1/3'. G: 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 2/3' - 1/2' - 1/2'. c°: 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 2/3'. g°: 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. |
Overige dispositiegegevens | |
---|---|
Hess (1774) |
Het Orgel in de Michaelis-Kerk, met vier Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 63 stemmen en 80 Registers. GrootManuaal, 14 stemmen: Praestant 16', Quintadeena 16', Octaav 8', Rhoerfluit 8', Octaav 4', Speelfluit 4', Principaal 2', Nazat 3', Ruyschpyp 2 st., Mixtuur 6 st., Cimbel 3 st., Trompet 16', Trompet 8' en Voxhumana 8'. OnderManuaal, 13 stemmen: Praestant 8', Gedact 8', Octaav 4', Holfluit 4', Sup. Octaav 2', Woudfluit 2', Praest. Quint 6', Quint 3', Siflet 1 1/2', Tertiaan 2 st., Scherp 4 tot 6 st., Violadig. 8' en Trompet 4'. Rugpositief, 12 stemmen: Prestant 8', Holpyp 8', Fluitdous 8', Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Octaav 2', Sexquialtra 2 st., Scharp 4 st., Cimbel 3 st., Fagot 16' en Hautbois 8'. Borstwerk, 12 stemmen: Praestant 4', Fluitlieflyk 8', Rhoerfluit 4', Praestant 2', Flachfluit 2', Gemshoorn 2', Speelfluit 3', Quint 1 1/2', Sexquialtra 2 st., Mixtuur 4 st., Dulciaan 8' en Kromhoorn 8'. Pedaal, 12 stemmen: Praestant 16', Subbas 16', Roerquint 12', Octaav 8', Octaav 4', Ruyschpyp 3 st., Mixtuur 8 st., Fagot 32', Bazuyn 16', Trompet 8', Trompet 4' en Cornet 2'. Stomme Regist.: 5 Afsluitingen, 1 Copp. van 't Rugp. en bov.M., 1 Copp. van 't boven en ond.M., 1 Copp. van 't boven en borstw., 1 Copp. van 't boven en ond.M., 2 Tremulanten, 1 Calcanten-klok, 1 Hoofd-Vent. tot het gehele w., 1 Ventiel, 1 Sleutel tot de Voxhumana, 1 dito tot de Coppelingen, 1 dito tot de Afsluitingen. Dit Orgel is 't eenigste het welk met 4 Hand-Clavieren in ons Nederland pronkt, en is Ao. 1721 vervaardigt door twee Zoonen van den beroemden Arp Schnitger, namelyk: Joh. Georg en Frans Casper; en Geexamineerd door Evert Havercamp, Organist van de Luthersche-Kerk en Klokkenist van de Oude-Kerks-Tooren te Amsterdam; Nicolaas Woordhouder Organist te Rotterdam; en Æ.E. Veldcamps Organist in 's Hage. Het aanmerkenswaardige dat ik behalven de 4 Hand-Clavieren by dit Werk aantrof, was: 1. De pragtige vertooning die het Orgel voor het oog maakt, wegens den Vorstelyken ingang ter Kerken-kamer of Consistorie tusschen de Pylaaren waar op het Oxzaal rust, door middel van een Bordes en twee groote deuren. 2. De steenen Wentel-trap zonder spil, welken zelf tot aan het dak der Kerke reikt. 3. De groote schaaren der Registers. 4. Dat alle de vier Clavieren aan elkander gekoppeld, zig zo gemakkelyk lieten bespeelen. 5. De Coppeling, welke het Onder-Clavier aan het derde coppelt zonder het tweede te raaken. 6. De Voxhumana, welker lichaamen uit twee pypen van een gewoonlyke zogenaamde Voxhumana op elkander gezoldeert, bestaan. 7. De Violadigamba Tongwerk. 8. De Tromp 4 voet in 't derde Clavier. 9. Een Tremulant die in 't geheele werk zyne beweeging maakt, en door een byzonder trekker langzaam en sneller bewogen kan worden. Eindelyk de 12 Blaasbalgen van 8 voet 3 1/2 duim lang en 4 vt. 4 duim breed, gaande alleen 14 duim open, geevende egter hunne volkomene wind. Voorts spreekt alles, zo Pypwerk als Tongwerken in zulk een order aan, als men van eenig Orgel kan wenschen. Behalven dit buiten gemeen konstig Orgel, moest ik my teffens verwonderen over den fraaje Predikstoel, en inzonderheid over het plat gemetzeld steenen-dak, het welk men by het Orgel aantreft; iets dat (zo my berigt wierd) behalven in Zwol, op ééne plaats in de wereld alleen gevonden word, namelyk in een der Kerken van Italien. |
Van 't Kruijs (1885) |
Het Orgel in de Michaëlskerk te Zwolle heeft 64 sprekende stemmen, vier klavieren en vrij pedaal. Het werk is in 1721 geleverd door de firma Schnitger uit Groningen in 1837 en 1885 hersteld door Van Oeckelen uit Groningen. Organist de Heer J.A. Hempenius. Hoofdklavier: Prestant 16', Bourdon 16', Octaaf 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Speelfluit 4', Nazard 3', Prestant 2', Nachthoorn 2', Cornet 5 sterk, Mixtuur 4 sterk, Ruischpijp 2 sterk, Trompet 16', Trompet 8' en Trompet 4'. Bovenklavier: Prestant 8', Gedekt 8', Viola di Gamba 8', Fluit Travers (discant) 8', Octaaf 4', Holpijp 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Woudfluit 2', Flageolet 1', Carillon 3 sterk, Clarinet 8' en Trompet 4'. Borstwerk: Prestant 4', Liefel. Fluit 8', Roerfluit 4', Salicet 4', Speelfluit 3', Prestant 2', Vlakfluit 2', Gemshoorn 2', Sexquialter 2 sterk, Mixtuur 4 sterk, Dulciaan 8' en Clarinet 8'. Rugwerk: Prestant 8', Quintadena 8', Fluit Donce 8', Holpijp 8', Violoncel 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Fluit 2', Mixtuur 3 sterk, Fagot 16' en Hobo 8'. Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Gedekt 8', Violon 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Bazuin 16', Basson 16', Trompet 8' en Trompet 4'. Stomme registers: Afsluitingen, Koppelingen, Tremulanten, Ventiel, Calcantenschel. |
Verschillende disposities |
De dispositie van het orgel van Jan van Covelen was in 1505: Hoofdwerk: Blokwerk op basis van Prestant 24', Octaaf 12', Superoctaaf 6', Mixtuur 3 sterk. In de discant was dit XXXII-XXXIV sterk. Borstwerk: Grote Prestant 8', Kleine Prestant, Scherp, Generaalcymbel. Rugwerk: Prestant 3', Cymbel, Fluit, Schalmei. Het pedaal was aangehangen. |
Literatuur |
|
Opnamen |
|
Links |
https://www.schnitgerorgelzwolle.nl/ http://www.orgelvriend.nl/nieuws/462/616/ https://www.arpschnitger.nl/nl/szwolle.html http://www.hgunnink.nl/fgrkerk.htm https://pipeorgantaxonomy.wordpress.com/2015/03/13/arp-schnitger-grote-of-sint-michaelskerk-zwolle-netherlands/ |