Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Bron: Postcard

Rotterdam, Nederland (Zuid-Holland) - Grote- of Sint Laurenskerk
Gemeente: Rotterdam
Adres: Grotekerkplein 27, 3011 GC, Rotterdam
Website: http://www.laurenskerkrotterdam.nl/

Beschrijving nr.: 1001169.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: GR0044, RE0009 (Speeltafel).

Gebouwd door: Andreas Wolfferts (1792)
Verloren gegaan bij bombardement op 10 mei 1940 (1940)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1792	Andreas Wolfferts		nieuwbouw
1808	Andreas Wolfferts		diverse werkzaamheden
1811	Heinrich Hermann Freytag		uitbreiding
1828	Abraham Meere		uitbreiding
1845	firma Bätz & Co.		ombouw
1886	Johan Frederik Witte		diverse werkzaamheden
1909	Jan van der Kley		diverse werkzaamheden
1931	J. de Koff & Zoon		diverse werkzaamheden

Het grote orgel van de Laurenskerk in Rotterdam was het derde in deze kerk. Het was lange tijd het grootste orgel van Nederland. Op 27 september 1790 tekende Andries Wolfferts een contract voor de bouw. In 1792 begon de daadwerkelijke bouw. Het front is ontworpen door de Rotterdamse architect Jan Giudici, in samenwerking met de Haagse architecten Ginkel en Brinkman. De bouw van het instrument verliep geenszins voorspoedig. In 1798 was het rugwerk gereed, evenals twaalf balgen en de windkanalen. Het werk werd echter afgekeurd door de organisten. Wolferts mocht pas in 1803 het werk hervatten onder supervisie van Heyneman, en vanaf 1804 onder supervisie van Freytag. In 1808 besloot men definitief het contract op te zeggen. Freytag voltooide het rugwerk en maakte een bovenwerk met een deel van het materiaal van het vorige orgel van Goltfus. J. Robbers en J.B. Tours stelden een plan op voor een drieklaviers instrument. Door het overlijden in 1811 van Freytag en van Tours kwam het werk weer stil te liggen. In de jaren 1821/1822 kwam men met Abraham Meere overeen dat hij een driemanuaals orgel zou maken. Meere gebruikte alleen het pijpwerk van het rugwerk opnieuw. Op 14 september 1828 werd het ingespeeld door Johannes Robbers en Bartholomeüs Tours. Het orgel had drie klavieren en een vrij pedaal.
Het grote orgel functioneerde nooit helemaal goed. Ook de intonatie liet te wensen over. In 1842 stelde Jonathan Bätz een rapport samen met mankementen. Er werd gekozen tussen restauratie met uitbreiding en nieuwbouw in de bestaande kas. Op advies van Bätz werd voor restauratie gekozen. Op 12 juli 1845 is het orgel voltooid. Het werd uitgebreid met een vierde klavier, en er werd een Bazuin 32-voet geplaatst op het pedaal. Sindsdien was het het grootste orgel in Nederland met 72 sprekende stemmen. Van 1 oktober 1885 tot begin maart 1886 is groot onderhoud gepleegd door de firma Bätz-Witte.
De firma J. van der Kley voerde in 1908-1909 een grote revisie uit. De stemming is een kwart toon verhoogd, zodat het orgel op de gangbare orkesttoon stond. Dit is gerealiseerd door het aanpassen van de winddruk. De gehele windvoorziening werd vernieuwd. De zwelkast van het derde manuaal is vernieuwd, en er werden op dit manuaal twee registers vervangen: de Celeste 8 door een nieuwe Celeste, en de Octaaf 2' door een Viool 8'. Op het hoofdwerk werd de Trompet vernieuwd. Op het rugwerk vernieuwde Van der Kley de Viool 8', de Violine 4', en de Oboe 8'. Op het pedaal werd de Octaaf 2' vervangen door een Cello 8', en enkele houten pijpen uit de Subbas 16' en Quint 12' zijn vervangen vanwege aantasting door houtworm. Op woensdag 28 juli 1909 werd het orgel weer in gebruik genomen.
De firma De Koff voerde in 1931 een revisie uit. In 1933 maakte de organist van de kerk, J.H. Besselaar jr., plannen voor de bouw van een koororgel. Deze zijn echter nooit gerealiseerd. Bij het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 is het orgel verloren gegaan.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	18
- Rugwerk	16
- Bovenwerk	15
- Echowerk	8
- Pedaal	15
Totaal aantal stemmen	72
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Octaaf 8', Holfluit 8', Quint 6', Octaaf 4', Speelfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Woudfluit 2', Mixtuur IV-V-VI sterk, Cornet VI sterk (discant), Sexquialter II sterk, Scherp IV-V sterk, Trompet 16', Dulciaan 16', Trompet 8'.
Rugwerk (C-f'''): Bourdon 16', Prestant 8', Fluit Travers 8' (discant), Gamba 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Violine 4', Octaaf 2', Gemshoorn 2', Mixtuur IV-VI sterk - Gehalveerd, Cornet VI sterk (discant), Sexquialter II sterk, Fagot 16', Trompet 8', Hobo 8', Tremulant.
Bovenwerk (in zwelkast) (C-f'''): Quintadeen 16', Prestant 8', Quintadeen 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Openfluit 4', Octaaf 2', Openfluit 2', Flageolet 1', Cornet IV sterk (discant), Carillon III sterk - doorlopend, Schalmei 8', Vox Humana 8', Tremulant.
Echowerk (C-f'''): Salicionaal 8', Baarpijp 8', Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Salicionaal 4', Fluit 4', Gemshoorn 2', Vox Angelica 8', Tremulant.
Pedaal (C-d'): Prestant 32', Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Bourdon 16', Quint 12', Prestant 8', Octaaf 8', Cello 8', Octaaf 4', Bazuin 32', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4', Cinck 2'.
Koppelingen: 4 koppelingen.
Speelhulpen: 5 afsluitingen, Ventiel, Calcantenschel.

Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885)	Hoofdmanuaal: Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Octaaf 8', Holpijp 8', Quint 6', Octaaf 4', Speelfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Woudfluit 2', Mixtuur 4,5,6 sterk, Cornet (disc.) 6 sterk, Sexquialter 2 sterk, Scherp 4,5 sterk, Trompet 16', Dulciaan 16' en Trompet 8'. Rugpositief: Prestant 8', Bourdon 16', Fluit Trav. (disc.) 8', Fluit Dolce 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Gemshoorn 4', Octaaf 2', Gemshoorn 2', Mixtuur 4,6 sterk (gehalv.), Cornet (disc.) 6 sterk, Sexquialter 2 sterk, Trompet 8', Fagot 16' en Hobo 8'. Bovenmanuaal: Prestant 8', Quintadeen 16', Quintadeen 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Openfluit 4', Octaaf 2', Openfluit 2', Flageolet 1', Cornet (disc.) 4 sterk, Carillon, doorl. 3 sterk, Schalmei 8' en Vox Humana 8'. Echowerk: Salicionaal 8', Baarpijp 8', Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Salicionaal 4', Fluit 4', Gemshoorn 2' en Vox Angelica 8'. Pedaal: Prestant 32', Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Bourdon 16', Quint 12', Prestant 8', Octaaf 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Bazuin 32', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4' en Cinck 2'. Stomme registers: 4 koppelingen, 5 afsluitingen, tremulant voor het rugpositief, tremulant voor het derde en vierde klavier, ventiel, calcantenschel, blinde registers.
Verschillende disposities	De dispositie die in het bestek van 1790 was opgenomen luidde als volgt: Hoofdmanuaal: Praestant 16', Bourdon 16', Praestant 8', Octaaff 8', Roerfluit 8', Bourdon 8', Speelfluit 4', Octaaff 4', Quint 3', Woudfluit 2', Octaaf 2', Sesquialter II sterk (discant), Mixtuur V-VI sterk, Cornet VI sterk, Scharp III-IV sterk, Trompet 16', Bazuin 16', Trompet 8'. Bovenwerk: Praestant 8', Octaaff 8', Roerfluit 8', Holpijp 8', Quintadena 8', Fluit-Travers 8' (discant), Openfluit 4', Octaaff 4', Roerfluit 2', Openfluit 2', Octaaff 2', Cornet III sterk, Echo 4' of 8' door geheele klavier, Schalmy 8', Viola di Gamba 8' tongwerk, Vox Humana 8', een Carillon van staven. Rugwerk: Praestant 8', Bourdon 16', Fluit Douce 8', Roerfluit 8', Gemshoorn 4', Octaaff 4', Roerfluit 4', Octaaff 2', Gemshoorn 2', Mixtuur III, IV, V sterk, Mixtuur VI sterk (discant), Sexquialter II sterk (discant), Cornet IV sterk (discant), Flageolet 1', Trompet 8', Fagot 16', Hautbois 8'. Pedaal: Praestant 32', Subbas 32', Praestant 16', Subbas 16', Praestant 8', Octaaff 8', Bourdon 8', Octaaff 4', Nachthoorn 2', Bazuin 32', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4', Zink 2'. Het door Besselaar ontworpen koororgel uit 1933 zou als dispositie krijgen: Manuaal I (C-g'''): Bourdon 16', Octaaf 8', Roerfluit of Gemshoorn 8', Baarpijp 8', Salicionaal 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Openfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur III-IV sterk, Cornet V sterk, Trompet 8' (gedeeld). Manuaal II (C-g'''): Quintadeen 16', Prestant 8', Holpijp 8', Gamba 8', Gemshoorn 4', Roerfluit 4', Woudfluit 2', Sexquialter II sterk, Cymbel III sterk (1'), Vox Humana 8', Tremulant. Pedaal (C-f'): Subbas 16', Bourdon 16' (transmissie), Fluitbas 8', Bourdon 8', Bazuin 16'. Speelhulpen: Manuaalkoppel, Pedaal - Manuaal I, Pedaal - Manuaal II.

Overige dispositiegegevens

Van 't Kruijs (1885)

Hoofdmanuaal: Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Octaaf 8', Holpijp 8', Quint 6', Octaaf 4', Speelfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Woudfluit 2', Mixtuur 4,5,6 sterk, Cornet (disc.) 6 sterk, Sexquialter 2 sterk, Scherp 4,5 sterk, Trompet 16', Dulciaan 16' en Trompet 8'.
Rugpositief: Prestant 8', Bourdon 16', Fluit Trav. (disc.) 8', Fluit Dolce 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Gemshoorn 4', Octaaf 2', Gemshoorn 2', Mixtuur 4,6 sterk (gehalv.), Cornet (disc.) 6 sterk, Sexquialter 2 sterk, Trompet 8', Fagot 16' en Hobo 8'.
Bovenmanuaal: Prestant 8', Quintadeen 16', Quintadeen 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Openfluit 4', Octaaf 2', Openfluit 2', Flageolet 1', Cornet (disc.) 4 sterk, Carillon, doorl. 3 sterk, Schalmei 8' en Vox Humana 8'.
Echowerk: Salicionaal 8', Baarpijp 8', Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Salicionaal 4', Fluit 4', Gemshoorn 2' en Vox Angelica 8'.
Pedaal: Prestant 32', Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Bourdon 16', Quint 12', Prestant 8', Octaaf 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Bazuin 32', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4' en Cinck 2'.
Stomme registers: 4 koppelingen, 5 afsluitingen, tremulant voor het rugpositief, tremulant voor het derde en vierde klavier, ventiel, calcantenschel, blinde registers.

Verschillende disposities

De dispositie die in het bestek van 1790 was opgenomen luidde als volgt:
Hoofdmanuaal: Praestant 16', Bourdon 16', Praestant 8', Octaaff 8', Roerfluit 8', Bourdon 8', Speelfluit 4', Octaaff 4', Quint 3', Woudfluit 2', Octaaf 2', Sesquialter II sterk (discant), Mixtuur V-VI sterk, Cornet VI sterk, Scharp III-IV sterk, Trompet 16', Bazuin 16', Trompet 8'.
Bovenwerk: Praestant 8', Octaaff 8', Roerfluit 8', Holpijp 8', Quintadena 8', Fluit-Travers 8' (discant), Openfluit 4', Octaaff 4', Roerfluit 2', Openfluit 2', Octaaff 2', Cornet III sterk, Echo 4' of 8' door geheele klavier, Schalmy 8', Viola di Gamba 8' tongwerk, Vox Humana 8', een Carillon van staven.
Rugwerk: Praestant 8', Bourdon 16', Fluit Douce 8', Roerfluit 8', Gemshoorn 4', Octaaff 4', Roerfluit 4', Octaaff 2', Gemshoorn 2', Mixtuur III, IV, V sterk, Mixtuur VI sterk (discant), Sexquialter II sterk (discant), Cornet IV sterk (discant), Flageolet 1', Trompet 8', Fagot 16', Hautbois 8'.
Pedaal: Praestant 32', Subbas 32', Praestant 16', Subbas 16', Praestant 8', Octaaff 8', Bourdon 8', Octaaff 4', Nachthoorn 2', Bazuin 32', Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4', Zink 2'.

Het door Besselaar ontworpen koororgel uit 1933 zou als dispositie krijgen:
Manuaal I (C-g'''): Bourdon 16', Octaaf 8', Roerfluit of Gemshoorn 8', Baarpijp 8', Salicionaal 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Openfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur III-IV sterk, Cornet V sterk, Trompet 8' (gedeeld).
Manuaal II (C-g'''): Quintadeen 16', Prestant 8', Holpijp 8', Gamba 8', Gemshoorn 4', Roerfluit 4', Woudfluit 2', Sexquialter II sterk, Cymbel III sterk (1'), Vox Humana 8', Tremulant.
Pedaal (C-f'): Subbas 16', Bourdon 16' (transmissie), Fluitbas 8', Bourdon 8', Bazuin 16'.
Speelhulpen: Manuaalkoppel, Pedaal - Manuaal I, Pedaal - Manuaal II.

Literatuur

Aantekening van zommige Vernieuwde en Verbeterde Dispositiën in Kerkorgelen als mede Dispositiën van eenige Kerk-cabinet en Bureau Orgels en eindelijk verscheide schetsen tot zodanige Kerk en Cabinet orgels van onderscheide groote / E. van Eem. - Sneek : J.W. Boeijenga, 1970. - Heruitgave van een handschrift uit ca. 1815.
Orgelbaunachrichten : Disposition der grossen Orgel der St. Lorenzkirche in Rotterdam. - In: Zeitschrift für Instrumentenbau, 5. Band No. 34, 1. September 1885.
Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
Binnenland. - In: Het Orgel Maandblad voor Organisten, 1ste Jaargang, No. 2, 1 april 1886.
Het Orgel in de Groote Kerk. - In: Rotterdamsch Nieuwsblad, woensdag 28 juli 1909.
De orgels der Groote of St. Laurenskerk / J.W. Enschedé. - In: Rotterdams jaarboekje, 1911.
Het orgel in de Groote Kerk te Rotterdam / J.H. Besselaar jr. - Rotterdam: [s.n.], 1931.
Berichten. - In: Het Orgel, 28e Jaargang No. 6, Maart 1931.
Het orgel der Groote Kerk te Rotterdam. - In: Het Orgel, 28e Jaargang No. 7, April 1931.
De St. Laurenskerk en haar orgel. - In: De Standaard, 10 juni 1940.
Orgelhistorische bijdragen VIII : Nadere bijzonderheden omtrent de verwoeste orgels in Rotterdam. - In: De Harp, jrg. 35 nr. 7, juli 1940.
Verdwenen en bestaande orgels te Rotterdam (XIII) : Het derde grote orgel in de Grote of St.-Laurenskerk / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 1, januari 1964.
Verdwenen en bestaande orgels te Rotterdam (XIII) : Het derde grote orgel in de Grote of St.-Laurenskerk (2) / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 2, februari 1964.
Verdwenen en bestaande orgels te Rotterdam (XIII) : Het derde grote orgel in de Grote of St.-Laurenskerk (3) / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 3/4, maart/april 1964.
Verdwenen en bestaande orgels te Rotterdam (XIII) : Het derde grote orgel in de Grote of St.-Laurenskerk (4) / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr 9, september 1964.
Verdwenen en bestaande orgels te Rotterdam (XIII) : Het derde grote orgel in de Grote of St.-Laurenskerk (5) / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 10, oktober 1964.
Gegevens behorende bij de Orgelkalender 1965. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 11, november 1964.
Daar kerkte Rotterdam : Kerken, die in Rotterdam verwoest werden, en hun interieur / Jan van Bommel Jzn. - Leiden: Stichting Orgelcentrum, 1965.
Rotterdam - orgelstad / M.A. Vente. - Amsterdam : N.V. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1967. - Overdruk uit Akademiedagen XIX.
De oude orgels in de Grote- of Sint Laurenskerk te Rotterdam / Rien Buijk. - In: De Orgelvriend, jrg. 11 nr. 1, januari 1969.
Het voormalige orgel in de Laurenskerk te Rotterdam / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 16 nr. 1, januari 1974.
Het voormalige vierklaviers Laurensorgel / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 70 nr. 2, februari 1974. - Rotterdam-nummer.
De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
Laurenskerk Orgeldag 22 september Rotterdam : Thema: Hendrik de Vries / A. Bijvank. - In: De Orgelvriend, jrg. 26 nr. 8, augustus 1984.
Freytag & Snitger in Compagnie : Een introductie tot het werk van Heinrich Hermann Freytag en diens compagnon Frans Caspar Schnitger junior, 'afsluiters' van de 18de eeuwse Gronings-Hamburgse orgelmakersschool / Koos Tiggelaar, Albert Valstar. - Oostwolde : Kerkvoogdij Hervormde Gemeente, 1990.
De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
"We hebben alleen nog maar een foto" / Maarten Seijbel. - Zeist : Jacques Stinkens Orgelpijpenmakers B.V., 2001. - Orgelkalender 2002.
"Verloren Orgelpracht in de loop der eeuwen" / Maarten Seijbel. - Elburg : Stichting tot behoud van het Nederlandse Orgel, 2003. - (Publicatie ; 59, juli 2003).
De orgels van de Hervormde Gemeente in Pernis / Bart van Buitenen. - In: De Orgelvriend, jrg. 47 nr. 4, april 2005.

	Bron: Calendar januari 1965 (Stichting Orgelcentrum)			Bron: Postcard	Bron: Collectie Gertjan Ronner
Bron: Postcard, foto A.G. van Agtmaal te Baarn	Bron: Postcard		Foto: C. Kramer