Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Piet Bron. Datering: 30 July 2008.

Foto: Piet Bron

Etten-Leur, Nederland (Noord-Brabant) - Van Goghkerk (Raadszaal)
Gemeente: Etten-Leur
Adres: Markt 1, 4875 AA, Etten-Leur

Beschrijving nr.: 1000876.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: GR2853.

Gebouwd door: Jacobus Zeemans (1699)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1685	Jacobus Zeemans		nieuwbouw
1699	Jacobus Zeemans		overplaatsing
1710	Jacobus Zeemans		diverse werkzaamheden
1774	Jan Baars		nieuwbouw in bestaande kas
1814	Jan Christoffel Schmidt		ombouw
1933	Gerrit van Leeuwen		ombouw
1994	Henk van Eeken		restauratie

In 1699 bracht Zeemans een orgel uit de kerk van Roosendaal over naar de kerk in Etten. Dit orgel had hij zelf gemaakt in 1685. Hij maakte een nieuwe kas met een loos rugwerk. De kas werd bruin geschilderd. Het orgel had 8 registers aan de baskant, en 10 aan de discant, alsmede een pedaal. In 1710 werden al door Zeemans reparaties uitgevoerd. Het instrument verviel hierna snel. Restauratieplannen uit 1762 en 1764 gingen niet door. In 1774 bouwde J. Baars uit Vreeswijk een nieuw binnenwerk. In 1791 was het echter al weer slecht: Van Hirtum spreekt van een bouwvallig orgel. Door de Franse soldaten wordt het orgel in 1793 definitief ontluisterd. Tot 1814 bleven de restanten ongemoeid. J.C. Schmidt kreeg de opdracht het binnenwerk opnieuw te maken. Hij bouwde acht registers. Van Leeuwen maakte in 1933 een pneumatische lade. Hij gebruikte wel veel van het oude pijpwerk. Op 17 juni 1933 werd het vernieuwde orgel in gebruik genomen.
Van de registers van Zeemans resteert nog de cornet en delen van de fluit, bij elkaar zo'n honderd pijpen. De kerk is sinds 1977 buiten gebruik als kerk, en in dienst bij de Gemeente Etten-Leur als raadszaal. Klaas Bolt ontwierp in 1977 een restauratieplan, waarbij werd teruggegrepen op de situatie van 1774. Het plan werd goedgekeurd en uitgevoerd, hoewel inmiddels duidelijk was geworden dat 1814 een logischer uitgangspunt zou zijn. Op 15 september 1994 werd het orgel officieel weer in gebruik genomen met een bespeling door adviseur Hans van Nieuwkoop. Orgelmaker Henk van Eeken voerde het werk uit. De fraaie kas uit 1699 werd ontdaan van zijn witte verflaag en voorzien van nieuw bladgoud. Ontbrekend pijpwerk is bijgemaakt aan de hand van ander werk van Zeemans. Helaas is de akoestiek van de ruimte door de inrichtings als raadzaal wel achteruitgegaan.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan

1685	Roosendaal	Hervormde Kerk
1699	Etten	Hervormde Kerk

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Manuaal	10
- Pedaal	aangehangen
Totaal aantal stemmen	10
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen

Dispositie
Manuaal (C-c'''): Bourdon 16', Praestant 8' (discant), Praestant 4', Holpyp 8' (B/D), Fluyt 4' (B/D), Nasard 3' (B/D), Octaef 2', Cornet IV sterk (discant), Mixtuur III sterk, Vox Humana 8' (B/D), Tremulant.
Pedaal (C-d'): Aangehangen.

Overige dispositiegegevens
Broekhuijzen (1855)	Het orgel in de Kerk der Hervormde Gemeente te Etten was een zeer oud werk met noch spitsen torens en gefigureerde pypen in het front. In de windladen leest men "nadat ik verdistrueerd was door Fransche geweld. Ben ik door beroemde Smit weer in staat gesteld Ao 1815". Heeft 6 stemmen een handclavier twee blaasbalgen. Manuaal: Prestant 4', Holpijp 8', Fluit 4', Octaaf 2', Cornet 4 st. en Voxhumano 8'. Tremulant, Ventil.
Verschillende disposities	De dispositie zoals waarschijnlijk gebouwd door Zeemans luidde: Bas: Holpyp 8', Praestant 4', Fluyt 4' (gedekt), Superquint 3', Octaef 2', Quint 1 1/2', Tertiaen, Mixtuyr III sterk. Discant: Praestant 8', Holpyp 8' (conisch), Praestant 4', Quintprestant 3', Tertiaen Major, Octaef 2', Sexquialter, Scherp, Mixtuyr III sterk. De dispositie van Schmidt (1814) was: Manuaal: Boerdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Nazard 3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (discant), Flageolet 1', Vox Humana 8'. De dispositie tussen 1933, 1994: Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Prestant 4', Fluit 4', Octaaf 2', Mixtuur III sterk (bas), Cornet IV sterk (discant). De tractuur was pneumatisch. Het orgel had aangehangen pedaal. De manuaalomvang was uitgebreid naar C-f'''.

Overige dispositiegegevens

Broekhuijzen (1855)

Het orgel in de Kerk der Hervormde Gemeente te Etten was een zeer oud werk met noch spitsen torens en gefigureerde pypen in het front. In de windladen leest men "nadat ik verdistrueerd was door Fransche geweld. Ben ik door beroemde Smit weer in staat gesteld Ao 1815". Heeft 6 stemmen een handclavier twee blaasbalgen.
Manuaal: Prestant 4', Holpijp 8', Fluit 4', Octaaf 2', Cornet 4 st. en Voxhumano 8'. Tremulant, Ventil.

Verschillende disposities

De dispositie zoals waarschijnlijk gebouwd door Zeemans luidde:
Bas: Holpyp 8', Praestant 4', Fluyt 4' (gedekt), Superquint 3', Octaef 2', Quint 1 1/2', Tertiaen, Mixtuyr III sterk.
Discant: Praestant 8', Holpyp 8' (conisch), Praestant 4', Quintprestant 3', Tertiaen Major, Octaef 2', Sexquialter, Scherp, Mixtuyr III sterk.

De dispositie van Schmidt (1814) was:
Manuaal: Boerdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Nazard 3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (discant), Flageolet 1', Vox Humana 8'.

De dispositie tussen 1933, 1994:
Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Prestant 4', Fluit 4', Octaaf 2', Mixtuur III sterk (bas), Cornet IV sterk (discant).
De tractuur was pneumatisch. Het orgel had aangehangen pedaal. De manuaalomvang was uitgebreid naar C-f'''.

Literatuur

Het Zeemans-orgel van Leur (N.Br.) én van Etten / W.W. van der Put. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 3/4, maart/april 1964.
Het orgel in de Herv. Kerk te Leur / Klaas Bolt. - In: Het Orgel, jrg. 69 nr. 11, november 1973.
Brabants orgelbezit : een inventarisatie van Brabantse orgels / Frans Jespers. - 's-Hertogenbosch: Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 1975.
Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900 / Frans Jespers. - 's-Hertogenbosch : Het Noordbrabants Genootschap, 1983.
Berichten : Restauratie Zeemans-orgel Etten-Leur. - In: Het Orgel, jrg. 86 nr. 9, september 1990.
Sieur Jacobus Zeemans / Frans Jespers. - Etten-Leur: Stichting Heemkundekring "Jan uten Houte", 1992. - (d'Hûskes nummer 23, jrg. 13, 1992).
Berichten : Ingebruikneming Zeemans-orgel te Etten-Leur. - In: Het Orgel, jrg. 90 nr. 9, september 1994.
Orgelbouwnieuws / Aart Bergwerff [red.]. - In: Het Orgel, jrg. 90 nr. 11, november 1994.
Gegevens betreffende de orgelmakersfamilie Van Leeuwen te Leiden en Leiderdorp / W.D. van der Kleij. - In: De Mixtuur, nr. 80, september 1995.
Het orgel in de raadzaal te Etten-Leur gerestaureerd en gereconstrueerd / Bart van Buitenen. - In: De Orgelvriend, jrg. 39 nr. 2, februari 1997.
Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
Orgel Etten-Leur jubileert: 300 jaar. - In: De Orgelkrant, jrg. 4, nr. 5, mei 1999.
Voorjaarsexcursie naar Etten-Leur en Breda op zaterdag 26 mei / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 60 nr. 4, mei 2018.
Sieur Jacobus Zeemans en de Bredase orgelbouw in de barok / Frans Jespers. - Etten-Leur : Orgelkring Jacobus Zeemans, 2017. - Uitgave gecombineerd met CD (Brabantse Orgelfederatie BOF 201703).

Opnamen

Brabantse Orgelrijkdom XXIV : Rob Nederlof op de Jacobus Zeemans-orgels, Van Goghkerk en Trouwkerkje Etten-Leur / Rob Nederlof. - Brabantse Orgelfederatie BOF 201703 (CD). - 2017. - CD met boekje.

Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron
Bron: Postcard	Bron: Calendar		Foto: G. Meyster