Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Dirco Oskam. Datering: 26 February 2011.

Foto: Dirco Oskam

Enkhuizen, Nederland (Noord-Holland) - Westerkerk of Sint Gomaruskerk
Gemeente: Enkhuizen
Adres: Westerstraat 138, 1601 AN, Enkhuizen
Website: http://www.westerkerkenkhuizen.nl/

Beschrijving nr.: 1000867.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: GR0770.

Gebouwd door: Verschueren Orgelbouw (2021)
Het orgel bevat ouder materiaal: Orgelkas uit 1549 van Adriaen Schalcken, Frontpijpen uit 1683 van Roelof Barendsz Duyschot

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1549 Hendrick Niehoff  nieuwbouw
1683 Roelof Barendsz Duyschot  nieuwbouw in bestaande kas
1683 Johannes Duyschot  nieuwbouw in bestaande kas
1741 Christian Müller  restauratie
1838 Gebroeders Van Dam  restauratie
1899 D.G. Steenkuyl  nieuwbouw in bestaande kas
1955 firma D.A. Flentrop  wijzigen dispositie
1986 Jan Bruijn  restauratie en uitbreiding
2003 Flentrop Orgelbouw  diverse werkzaamheden
2010 Flentrop Orgelbouw  diverse werkzaamheden
2021 Verschueren Orgelbouw  nieuwbouw in bestaande kas
2024 Verschueren Orgelbouw  nieuwbouw in bestaande kas

  • Het instrument in de Westerkerk is al zeer oud. De kas dateert van 1549 en is vrijwel zeker gemaakt door Adriaen Schalcken voor een orgel van Hendrik Niehoff. Het had drie klavieren en aangehangen pedaal, maar er is niets bekend van dit oude orgel. Vanaf maart 1679 maakten Roelof en Johannes Duysschot een nieuw orgel in de oude kas, dat in 1683 voltooid was. Zij gebruikten wel veel van het bestaande pijpwerk. Het instrument werd in 1741 gereviseerd door Christiaan Müller. De gebroeders Van Dam restaureerden het opnieuw in de jaren 1837/1838, op kosten van de weduwe A. de Vries. In 1888 vervingen zij de blaasbalgen door nieuwe. Organist R.G. Crévecoeur adviseerde het orgel niet meer te restaureren, maar te vervangen.
  • In 1896 werd het binnenwerk uit het orgel gehaald, en door Steenkuyl en Recourt werd een nieuw orgel gebouwd in de oude kas. Het werd een pneumatisch instrument met twee klavieren en vrij pedaal. De klaviatuur werd in het rugwerk geschoven, dat verder leeg bleef. Op woensdag 3 mei 1899 is het in gebruik genomen.
  • In het jaar 1955 werden door de firma Flentrop enkele wijzigingen aangebracht in de dispositie. Zo werd de Cornet op het Hoofdwerk vervangen door een Sexquialter, de Salicionaal op het Bovenwerk door een Prestant 4', de Vox Célèste door een Fluit 2', en op het Pedaal werd een Octaaf 4' geplaatst op de plek van een Cello 8'. De Salicet 4' van het Bovenwerk werd opgeschoven tot een Quint 2 2/3'.
  • Van 1986 tot 1990 onderhield orgelbouwer Jan Bruijn het Steenkuyl-orgel. Hij maakte op het Rugwerk een nieuwe mechanische console met drie handmatige bedieningen en een nieuwe windlade voor negen registers. Voor de Prestant 8' werden de prospectbuizen van Duyschot aangesloten. Bruijn wijzigde ook enkele registers bij het Hoofdwerk en Bovenwerk.
  • In maart 2004 werd bekend dat het oorspronkelijke Niehoff-binnenwerk zal worden gereconstrueerd. Het huidige binnenwerk is al in 2003 uit de kassen verwijderd. De bedoeling is dat het orgel in 2011 weer in gebruik zal worden genomen. Er zou ook een nieuw orgel worden gebouwd met het Steenkuyl-binnenwerk, dat op een andere plaats in de kerk zal worden geplaatst. Dit plan is inmiddels niet meer aan de orde. Het materiaal van Steenkuyl is opgeslagen en zal worden gebruikt bij de bouw van een orgel voor De Poort op Urk door Ide Boogaard in 2022-2023.
  • Als eerste is de orgelkas geheel gerestaureerd, inclusief de in 1681 geplaatste frontpijpen. Deze restauratie werd in februari 2011 afgerond. In 2018 is een aanvraag gedaan bij drie orgelmakers om een ontwerp voor een nieuw orgel in de kassen te maken. De keuze is gevallen op het plan van de firma Verschueren. De eerste fase van de bouw is in 2021 uitgevoerd.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk8
- Rugpositief9
- Bovenwerk12
- Pedaal6 (2)
Totaal aantal stemmen35 (31)
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen

Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Prestant 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Superoctaaf 2', Ruispijp II-IV sterk, Mixtuur III-IV sterk - tertskoor registreerbaar, Scherp III sterk.
Rugpositief (C-d'''): Prestant 8', Quintadeen 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Octaaf 2', Sifflet 1 1/3', Sesquialter II sterk, Mixtuur III-IV sterk, Kromhoorn 8'.
Bovenwerk (C-d'''): Prestant 8', Roerfluit 8', Viola de Gamba 8', Octaaf 4', Open Fluit 4', Nasard 2 2/3', Gemshoorn 2', Sifflet 1', Cornet IV sterk, Mixtuur IV sterk, Trompet 8', Vox Humana 8', Tremulant.
Pedaal (C-d'): Subbas 16' - deels transmissie, Octaaf 8' - deels transmissie, Roerquint 5 1/3', Octaaf 4' - wisselsleep, Bastrompet 16', Trompet 8' - wisselsleep.
Overige registers: Nachtegaal.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugpositief, Hoofdwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Rugpositief, Pedaal - Bovenwerk.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774) Het Orgel in de Groote-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een aangehangen Pedaal, heeft 23 stemmen.
BovenManuaal, 8 stemmen: Praestant 8', Baarpyp 8', Quintadeen 8', Octaav 4', Gemshoorn 2', Nazat 3', Sexquialtra en Voxhumana 8'.
OnderManuaal, 7 stemmen: Praestant 16', Octaav 8', Octaav 4', Octaav 2', Scharp, Mixtuur en Trompet 8'.
Rugpositief: Praestant 8', Holpyp 8', Octaav 4', Octaav 2', Scharp, Sexquialtra, Mixtuur en Tousyn 8'.
Verschillende disposities
  • According Crévecoeur the organ of Duyschot had the following specification:
    Hoofdwerk (C-c'''): Prestant 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Scherp II sterk, Mixtuur III-IV sterk, Trompet 8'.
    Bovenwerk (C-c'''): Prestant 8', Baarpijp 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Nasart 3', Gemshoorn 2', Sexquialter II sterk, Vox Humana 8'.
    Rugwerk (C-c'''): Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Scherp II sterk, Sexquialter II sterk, Mixtuur III-IV sterk, Tousijn 8'.
    Pedal: Pull-down.
    2 Afsluiters (cut-out valves), two couplers, tremulant, ventiel (exhaust valve).

  • Just before the demolition of the old interior by Steenkuyl, the specification was:
    Hoofdwerk (C-c'''): Prestant 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Quint 3' (B/D), Octaaf 2', Mixtuur III-IV sterk (B/D), Trompet 8'.
    Bovenwerk (C-c'''): Prestant 8', Baarpijp 8', Viola di Gamba 8' (from g°), Octaaf 4', Fluit 4', Nasart 3', Gemshoorn 2', Vox Humana 8'.
    Rugwerk (C-c'''): Prestant 8', Fluit Dolce 8', Octaaf 4', Openfluit 4', Superoctaaf 2', Gemshoorn 2', Mixtuur III-IV sterk, Carillon.
    Pedal: Pull-down.
    3 Afsluiters (cut-out valves), three couplers, Ventiel (exhaust valve), calcant.

  • Steenkuyl planned the following specification:
    Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur IV-V sterk, Cornet IV sterk, Trompet 8'.
    Bovenwerk: Salicionaal 8', Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Baarpijp (Gemshoorn) 8', Fluit Harmonique 4', Salicet 4', Nasard 3', Picolo 2', Basson-Hobo 8'.
    Pedaal: Bourdon 16', Fluitbas 8', Violoncel 8'.
    Couplers: Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Bovenwerk.

  • But Steenkuyl made the organ with this specification (According to Crévecoeur):
    Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur IV-V sterk, Cornet IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
    Bovenwerk: Salicionaal 8', Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Gemshoorn 8', Quintadeen 8', Fluit Harmonique 4', Salicet 4', Basson-Hobo 8'.
    Pedaal: Bourdon 16', Fluitbas 8', Violoncel 8'.
    Couplers: Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Bovenwerk.

  • After the modifications of Flentrop (1955) the specification was:
    Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Sexquialter II sterk, Mixtuur IV-V sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
    Bovenwerk: Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Gemshoorn 8', Quintadeen 8', Prestant 4', Fluit Harmonique 4', Quint 2 2/3', Fluit 2', Basson-Hobo 8', Tremulant.
    Pedaal: Bourdon 16', Fluitbas 8', Octaaf 4'.
    Couplers: Hoofdwerk-Bovenwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Bovenwerk; Octave coupler.
    Accessories: Fixed combinations.

  • The specification in 2003:
    Hoofdwerk: Prestant 16', Octaaf 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (1986), Mixtuur IV-V sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
    Bovenwerk: Prestant 8' (1683/1986), Viola di Gamba 8', Voix Céleste 8' (1986), Gemshoorn 8', Quintadeen 8', Fluit Harmonique 4', Woudfluit 2', Basson-Hobo 8', Tremulant.
    Rugwerk (1986): Prestant 8' (partially 1683), Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Octaaf 2', Quint 1 1/3', Sexquialter II sterk, Scherp IV sterk, Dulciaan 8'.
    Pedaal: Bourdon 16', Fluitbas 8', Octaaf 4'.
    Couplers: Hoofdwerk-Bovenwerk, Hoofdwerk-Rugwerk, Pedaal-Hoofdwerk, Pedaal-Bovenwerk, Pedaal-Rugwerk.

Literatuur
  • Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI).
  • Verslag orgelstudiereis door Noord-Nederland en Oost-Friesland (Duitsland) van dinsdag 19 tot zaterdag 23 april 1960 / dr.ir. W.H.C. Knapp. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 2, februari 1962.
  • Orgel Westerkerk Enkhuizen. - In: Het Orgelblad, jrg. 6 nr. 9, september 1962.
  • Bij de foto's / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 62 nr. 3, maart 1966.
  • Het orgel in Nederland / M. Hoving. - Amsterdam: Allert de Lange, 1966.
  • Orgels in Enkhuizen / dhr. Boeder. - In: De Orgelvriend, jrg. 16 nr. 12, december 1974.
  • Langs kerken en kapellen : Orgeltocht door Nederland. - Amersfoort: J.C. Willemsen, [1977].
  • Beschrijving van de St.Gomarus- of Westerkerk en de St.Pancras- of Zuiderkerk te Enkhuizen / D. Brouwer.
  • Orgels rond het IJsselmeer / Maarten Seybel, Aart Veldman. - Houten: Den Hertog B.V., 1984.
  • Cor Kint (1890-1944) : Een strijker die van prestanten bleef dromen / Thijs Kramer. - In: De Orgelvriend, jrg. 29 nr. 9, september 1987.
  • Het orgel in de Zuider- of St. Pancraskerk te Enkhuizen / Jan Jongepier. - Enkhuizen : Commissie Restauratie Orgel Zuiderkerk, 1991.
  • Het 'Hollandse' orgel in de periode van 1670 tot 1730 : Een architectuurhistorische en organologische studie over de orgelbouw in Nederland, met name in de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland / A.H. Vlagsma. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992.
  • Orgels in Noord-Holland : Historie, bouw en gebruik van de Noordhollandse kerkorgels / Jan Jongepier, Hans van Nieuwkoop, Willem Poot. - Schoorl : Uitgeverij Pirola, 1996.
  • De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
  • Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
  • Westerkerk Enkhuizen krijgt Niehoff-orgel 'terug'. - In: De Orgelkrant, jaargang 9, nummer 4, april 2004.
  • Berichten uit de orgelwereld : Reconstructie Niehoff-orgel Westerkerk Enkhuizen. - In: De Orgelvriend, jrg. 46 nr. 5, mei 2004.
  • Nieuws en berichten uit de orgelwereld : Orgelkas Westerkerk Enkhuizen gerestaureerd / Gerco Schaap [red.]. - In: De Orgelvriend, jrg. 53 nr. 5, mei 2011.
  • Het grote orgel van de Westerkerk in Enkhuizen / Gert Eijkelboom, Gerrit Vermeer, Erik Winkel. - Enkhuizen : Stichting De Westerkerk, 2011.
  • Christian Müller Orgelmaker in Amsterdam : Proefschrift [...] / Geert Hermen (Gerben) Gritter. - Utrecht : Universiteit Utrecht, 2014.
  • De orgelbouwers Van Hagerbeer : Deel 4 - Slot / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 112, nr. 4, juli 2016.
  • Steun de bouw van een nieuw orgel in de historische orgelkas van de Westerkerk : Voor de toekomst van de geschiedenis. - Brochure, 2019.
  • Uit de orgelwereld : Ideeënprijsvraag voor nieuw orgel in Westerkerk Enkhuizen / Gerco Schaap [red.]. - In: De Orgelvriend, jrg. 61 nr. 1, januari/februari 2019.
  • Uit de orgelwereld : Verschueren Orgelbouw winnaar ideeënprijsvraag nieuw orgel Westerkerk Enkhuizen / Gerco Schaap [red.]. - In: De Orgelvriend, jrg. 61 nr. 5, juni 2019.
  • Bouw nieuw orgel Westerkerk Enkhuizen begonnen / Gert Eijkelboom. - In: De Orgelvriend, jrg. 63 nr. 1, januari/februari 2021.
  • Bouw nieuw orgel Westerkerk Enkhuizen vordert / Theo Jellema. - In: De Orgelvriend, jrg. 63 nr. 7, september 2021.
  • Een nieuw orgel in een oude kas (1) / Jos van der Kooy. - In: De Orgelvriend, jrg. 64 nr. 3, april 2022.
  • Een nieuw orgel in een oude kas (2) / Jos van der Kooy. - In: De Orgelvriend, jrg. 64 nr. 4, mei 2022.
  • Actueel : Concert en graveermoment in Enkhuizen. - In: De Orgelvriend, jrg. 66, nr. 2, maart 2024.
Links https://westerkerkenkhuizen.nl/orgelproject/
https://www.verschuerenorgelbouw.nl/projecten?projectid=26
https://nl.wikipedia.org/wiki/Westerkerk_(Enkhuizen)#Het_orgel
https://www.orgelnieuws.nl/wcms/modules/news/article.php?storyid=4226
https://www.orgelnieuws.nl/bovenwerk-nieuw-verschueren-orgel-westerkerk-enkhuizen-gepresenteerd/
https://soundcloud.com/user-585683505/tracks
Overige bronnen
  • Roel Sikkema

Foto: Dirco Oskam. Datering: 26 February 2011.
Foto: Dirco Oskam
Foto: Dirco Oskam. Datering: 26 February 2011.
Foto: Dirco Oskam
Foto: Piet Bron. Datering: zomer 1985.
Foto: Piet Bron
Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 17 August 2013.
Foto: Tjalling Roosjen