Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Bron: Calendar december 1965 (Stichting Orgelcentrum)
Den Haag, Nederland (Zuid-Holland) - Grote- of Sint Jacobskerk
Gemeente: Den Haag
Adres: Rond de Grote Kerk 10, 2513 AM, Den Haag
Website: http://www.grotekerkdenhaag.nl/
Beschrijving nr.: 1000797.
Gebouwd door: Johan Frederik Witte (1882)
Afgebroken (1968)
Technische gegevens
Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''):
Grondstemmen: Prestant 16', Quintadena 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4'.
Combinatiestemmen: Quint 3', Octaaf 2', Cornet V sterk (from gis), Scherp II-III-IV sterk, Mixtuur III-V sterk, Trompet 16', Trompet 8', Trompet 4'.
Middenwerk (in zwelkast) (C-f'''):
Grondstemmen: Bourdon 16', Prestant 8', Holfluit 8', Violon 8', Fluit Travers 8', Octaaf 4', Roerfluit 4'.
Combinatiestemmen: Nasard 3', Flageolet 2', Cornet V sterk (from gis), Mixtuur III-IV sterk, Fagot 16', Trompet 8', Clarinet 8', Tremulant.
Bovenwerk (in zwelkast) (C-f'''):
Grondstemmen: Salicet 8', Roerfluit 8', Quintadena 8', Voix Célèste 8', Viola 8', Gemshoorn 8', Salicet 4', Openfluit 4'.
Combinatiestemmen: Gemshoorn 2', Carillon II-III sterk, Eoline 16', Schalmei 8', Dulciaan 8'.
Pedaal (C-d'):
Grondstemmen: Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Violon 16', Octaaf 8', Bourdon 8'.
Combinatiestemmen: Quint 12', Quint 6', Octaaf 4', Bazuin 32', Bazuin 16', Basson 16', Trombone 8', Trompet 4'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Zwelwerk, Pedaal - Hoofdwerk.
Speelhulpen: Combinatiestemmen aan/uit, Ventiel, Calcant.
Overige bronnen
Bron: Calendar december 1965 (Stichting Orgelcentrum)
Den Haag, Nederland (Zuid-Holland) - Grote- of Sint Jacobskerk
Gemeente: Den Haag
Adres: Rond de Grote Kerk 10, 2513 AM, Den Haag
Website: http://www.grotekerkdenhaag.nl/
Beschrijving nr.: 1000797.
Gebouwd door: Johan Frederik Witte (1882)
Afgebroken (1968)
| Jaar | Orgelbouwer | Opus | Activiteit | 1882 | Johan Frederik Witte | nieuwbouw | 1920 | Gerrit van Leeuwen | diverse werkzaamheden | 1924 | Gerrit van Leeuwen | diverse werkzaamheden | 1943 | Gerrit van Leeuwen | ombouw |
- Omdat het oude orgel uit de Haagse Grote Kerk al geruime tijd in zeer slechte staat verkeerde, werd besloten het te vervangen. In 1877 is het oude instrument verkocht, waarna Johan Frederik Witte een nieuw bouwde. Adviseurs bij de bouw waren Willem Nicolaï en J.H. de Klerk. Het orgel werd uitgerust met mechanische sleepladen en met pneumatische Barkerhefbomen. De klaviatuur werd vrijstaand voor het orgel geplaatst. Met 55 stemmen was het het grootste orgel dat in de negentiende eeuw in Nederland is gebouwd. Het front en het balkon waren ontworpen door P.J.H. Cuypers. Op 15 april 1882 is het in gebruik genomen met een bespeling door Willem Nicolaï en Samuel de lange jr.
- In 1901 moest het orgel grondig hersteld worden door uitdroging als gevolg van verwarming. Dit werk is door J.F. Witte uitgevoerd. In 1920 is het orgel voorzien van een electrische windvoorziening. Enkele jaren daarna (in 1924) is het pedaal pneumatisch gemaakt op verzoek van organist J.A. de Zwaan. Dit werk is door Gerrit van Leeuwen uitgevoerd. Nadat Adriaan Engels organist is geworden, pleitte hij al snel voor een restauratie en verandering van de dispositie in een meer barokke trant. De orgelmakers Gerrit van Leeuwen en zijn zoon Willem kregen de opdracht om de restauratie uit te voeren.
- Dit geschiedde in de jaren 1941/1942. Als adviseur was onder meer dr. Johan Wagenaar geraadpleegd. De werkzaamheden werden begeleid door mr. A. Bouman van de Nederlandse Klokken- en Orgelraad. Bij deze restauratie is de omvang van de manualen vergroot tot g''', van het pedaal tot f'. Zes 16'- en 8'-registers werden omgebouwd of vervangen door nieuwe 4'- of 2'-registers. Verder werden er negen registers toegevoegd. Er barst hierna kritiek los op de aanpassingen, waarbij vooral Hennie Schouten fel van leer trok. Het orgel had in ieder geval veel aan karakter verloren, en was eigenlijk geen romantisch en geen barok orgel.
- In het begin van de jaren zestig werd de Grote Kerk gerestaureerd. Het interieur werd ontdaan van het meeste negentiende eeuwse meubilair en de grote galerijen. Er ontstond nieuwe kritiek op zowel het uiterlijk als de muzikale waarde van het orgel. Een commissie onderzocht het instrument en kwam tot de conclusie dat er veel aan mankeerde. Restauratie zou een zeer grondige ombouw betekenen, waarbij het altijd een gemoderniseerd romantisch orgel zou blijven. De aanbeveling van de commissie was dan ook het orgel te vervangen door nieuwbouw. Het Witte-orgel is in 1967 te koop aangeboden. De uiteindelijke koper was de firma L. Verschueren uit Heythuysen. In maart 1968 is de demontage begonnen.
- De Zwitserse firma Metzler & Söhne bouwde een nieuw orgel, dat in 1971 in gebruik is genomen. Verschueren gebruikte het Witte-materiaal voor de bouw van verschillende orgels: in de Rooms-Katholieke Christus Koningkerk te Venray (18 registers), de Sint Adrianuskerk te Naaldwijk (18 registers), de Gereformeerde Kerk te Krimpen aan den IJssel en de Gereformeerde Pax Christikerk te Den Haag (16 registers). Ook is pijpwerk gebruikt bij een restauratie van het orgel in de Nieuwe Kerk in Den Haag.
Technische gegevens
| Aantal registers per werk | |
| - Hoofdwerk | 14 |
| - Middenwerk | 14 |
| - Bovenwerk | 13 |
| - Pedaal | 14 |
| Totaal aantal stemmen | 55 |
| Toetstractuur | Mechanisch |
| Registertractuur | Mechanisch |
| Windlade(n) | Sleepladen |
| Temperatuur | Equal temperament |
Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''):
Grondstemmen: Prestant 16', Quintadena 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4'.
Combinatiestemmen: Quint 3', Octaaf 2', Cornet V sterk (from gis), Scherp II-III-IV sterk, Mixtuur III-V sterk, Trompet 16', Trompet 8', Trompet 4'.
Middenwerk (in zwelkast) (C-f'''):
Grondstemmen: Bourdon 16', Prestant 8', Holfluit 8', Violon 8', Fluit Travers 8', Octaaf 4', Roerfluit 4'.
Combinatiestemmen: Nasard 3', Flageolet 2', Cornet V sterk (from gis), Mixtuur III-IV sterk, Fagot 16', Trompet 8', Clarinet 8', Tremulant.
Bovenwerk (in zwelkast) (C-f'''):
Grondstemmen: Salicet 8', Roerfluit 8', Quintadena 8', Voix Célèste 8', Viola 8', Gemshoorn 8', Salicet 4', Openfluit 4'.
Combinatiestemmen: Gemshoorn 2', Carillon II-III sterk, Eoline 16', Schalmei 8', Dulciaan 8'.
Pedaal (C-d'):
Grondstemmen: Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Violon 16', Octaaf 8', Bourdon 8'.
Combinatiestemmen: Quint 12', Quint 6', Octaaf 4', Bazuin 32', Bazuin 16', Basson 16', Trombone 8', Trompet 4'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Zwelwerk, Pedaal - Hoofdwerk.
Speelhulpen: Combinatiestemmen aan/uit, Ventiel, Calcant.
| Vulstem | Samenstelling |
| Scherp II-III-IV sterk (Hoofdwerk) | C: 1' - 2/3'. c°: 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c''': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. |
| Mixtuur III-IV-V sterk (Hoofdwerk) | C: 2' - 1 1/3' - 1'. Fìs°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. fìs°: 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. fis': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2 ' - 1 1/3'. fis'': 8' - 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2'. |
| Cornet V sterk (Hoofdwerk en Zwelwerk) | gìs°: 4' - 2 2/3' - 2'. b°: 8' - 4' - 2 2/3' - 2'. c': 8' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'. |
| Mixtuur III-IV sterk (Zwelwerk) | C: 1 1/3' - 1'. G: 2' - 1 1/3' - 1'. g°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. g': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. g'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2'. |
| Carillon II-III sterk (Bovenwerk) | C: 1 3/5' - 1'. c°: 4' - 1 3/5' - 1'. |
| Overige dispositiegegevens | |
|---|---|
| Van 't Kruijs (1885) |
Het Orgel in de Groote of St.Jakobskerk te 's Gravenhage heeft drie klavieren, vrij pedaal, 55 sprekende stemmen. In 1882 is dit werk door J.F. Witte (firma Bätz & Co.) uit Utrecht, geleverd. Organist de Heer A.N. Koopman. Hoofdklavier: Prestant 16', Quintadena 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet 5 st., Scherp 2,3,4 st., Mixtuur 3-5 st., Trompet 16', Trompet 8', Trompet 4'. Middelklavier: Prestant 8', Bourdon 16', Holfluit 8', Violon 8', Fluit Travers 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Nazard 3', Flageolet 2', Cornet 5 st., Mixtuur 3,4 st., Fagot 16', Trompet 8', Clarinet 8'. Bovenklavier: Salicet 8', Roerfluit 8', Quintadena 8', Voix Céleste 8', Viola 8', Gemshoorn 8', Salicet 4', Openfluit 4', Gemshoorn 2', Carillon, Eoline 16', Schalmei 8', Dulciaan 8'. Pedaal: Prestant 16', Subbas 32', Violon 16', Subbas 16', Quint 12', Octaaf 8', Bourdon 8', Quint 6', Octaaf 4', Bazuin 32', Bazuin 16', Basson 16', Trombone 8', Trompet 4'. Stomme registers: Koppelingen. Tremulant. (Middenklav.). Twee Crescendotreden (IIe en IIIe klavier.) Vier Comb.-treden. |
| Verschillende disposities |
Na de wijzigingen in 1941-1943 was de dispositie: Hoofdwerk: Prestant 16', Quintadena 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4', Koppelfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Terts 1 3/5', Cornet V sterk, Scherp III-V sterk, Mixtuur III-V sterk, Trompet 16', Trompet 8', Trompet 4'. Middenwerk (in zwelkast): Bourdon 16', Prestant 8', Holfluit 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Nasard 3', Superoctaaf 2', Sifflet 1', Tertiaan II sterk, Cornet V sterk, Mixtuur IV-V sterk, Scherp V sterk, Fagot 16', Trompet 8', Clarinet 8', Tremulant. Bovenwerk (in zwelkast): Salicet 8', Roerfluit 8', Quintadena 8', Voix Célèste 8', Gemshoorn 8', Prestant 4', Openfluit 4', Nachthoorn 4', Gemshoorn 2', Tertsmixtuur IV sterk, Cymbel IV sterk, Eoline 16', Schalmei 8', Dulciaan 8'. Pedaal: Subbas 32', Prestant 16', Subbas 16', Quint 12', Octaaf 8', Bourdon 8', Quint 6', Octaaf 4', Vlakfluit 2', Ruischpijp IV sterk, Bazuin 32', Bazuin 16', Basson 16', Trombone 8', Trompet 4', Cinck 2'. Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Zwelwerk, Pedaal - Hoofdwerk. |
| Literatuur |
|
- Aart de Kort
 |
 |
 |
 |
 |
 |