Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 14 October 2022.

Foto: Tjalling Roosjen

Amersfoort, Nederland (Utrecht) - Evangelisch Lutherse Kerk (De Amersfoortse Zwaan)
Gemeente: Amersfoort
Adres: Langestraat 61, 3811 AC, Amersfoort

Beschrijving nr.: 1000666.

Gebouwd door: Johann Heinrich Hartmann Bätz (1766)

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1766 Johann Heinrich Hartmann Bätz  nieuwbouw
1796 Gideon Thomas Bätz  restauratie en uitbreiding
1873 Christian Gottlieb Friedrich Witte  restauratie en uitbreiding
1880 Christian Gottlieb Friedrich Witte  wijzigen dispositie
1925 J. de Koff & Zoon  wijzigen dispositie
1973 Fama & Raadgever  restauratie
1988 Albert Hendrik de Graaf  restauratie
1992 Albert Hendrik de Graaf  restauratie
2016 Flentrop Orgelbouw  restauratie

  • Door een legaat van Hendrik Christiaan van Hamel uit Utrecht kon in 1766 een nieuw orgel in de Lutherse Kerk worden gebouwd door J.H.H. Bätz. Hij maakte een éénklaviers orgel met aangehangen pedaal en negen stemmen. Op 17 augustus 1766 is het in gebruik genomen. Zijn zoon Gideon Thomas repareerde het instrument in 1796 en voegde een Dulciaan 8' toe.
  • In 1873 werd een grote onderhoudsbeurt uitgevoerd door C.F.G. Witte. Deze maakte een tweede manuaal als positief met drie stemmen. Rond 1880 verving hij de Mixtuur door een Viola di Gamba. De firma De Koff verving in 1925 de Flageolet door een Voix Céleste. Uiteindelijk is in 1973 begonnen met een technische restauratie. Fama & Raadgever restaureerde in dat jaar de windlade van het hoofdwerk. Vanaf 1988 restaureerde A.H. de Graaf het orgel. Hij verwijderde de Voix Céleste en plaatste een nieuwe Quintfluit 1 1/2'. In 1992 werd het originele pijpwerk van Bätz geheel gerestaureerd.
  • Het orgel raakte op 6 juli 2015 beschadigd door waterschade als gevolg van een zware regenval. Het is daarna gerestaureerd door de firma Flentrop onder advies van Peter van Dijk. De Quintfluit uit 1988 werd vervangen door een nieuwe Flageolet 1'. De buste die lange tijd voor het front stond is naar de zijkant van de orgelgalerij verplaatst.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk10
- Positief3
- Pedaalaangehangen
Totaal aantal stemmen13
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen
Toonhoogtea' = 435 Hz
TemperatuurEqual temperament
Winddruk76,5 mm

Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Prestant 8', Roerfluit 8', Viola di Gamba 8' - ca. 1880, Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Flageolet 1' - 2016, Cornet III sterk (2 2/3') (discant), Dulciaan 8' (B/D) - 1796.
Positief (C-d'''): Holfluit 8' - 1873, Viola 8' - 1873, Roerfluit 4' - 1873.
Pedaal (C-c'): Aangehangen.

VulstemSamenstelling
Cornet III sterk (discant) (Hoofdwerk) c': 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de Evangelisch Luthersche Kerk te Amersfoort heeft 13 sprekende stemmen, twee klavieren en aangehangen pedaal. Dit Orgel is in 1765 door J.H. Bätz, uit Utrecht, geleverd, terwijl het bovenklavier in 1873 door Witte er bijgemaakt is.
Organist de heer H.W. van Esveld.
Hoofdmanuaal: Prestant 8', Roerfluit 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Flageolet 1', Cornet, Dulciaan 8'.
Bovenmanuaal: Viola 8', Holfluit 8', Fluit 4'.
Aangehangen Pedaal.
Stomme Registers: Koppeling, Ventiel.
Verschillende disposities
  • De oorspronkelijke dispositie van het toen éénklaviersorgel luidde:
    Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Flageolet 1 1/2', Cornet III sterk (discant), Mixtuur III-IV-VI sterk. Voorts een Tramblant.
    In 1796 is daar de Dulciaan 8' aan toegevoegd.

  • Vanaf 1925 luidde de dispositie:
    Hoofdwerk: Prestant 8', Roerfluit 8', Viola di Gamba 8' (ca. 1880), Voix Céleste 8' (1925), Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Cornet III sterk (discant), Dulciaan 8' (gedeeld. 1796).
    Positief: Holfluit 8' (1873), Viola 8' (1873), Roerfluit 4' (1873).
    Pedaal: Aangehangen.

Literatuur
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • Uit de keuken van onze orgelvriendkring : En nog meer excursienieuws / W.H. Ouwehand. - In: De Orgelvriend, jrg. 10, nr. 4, april 1968.
  • Utrechts orgellandschap / Bert Wisgerhof. - Amersfoort: J.C. Willemsen, 1979.
  • De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
  • De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
  • Het historische orgel in Nederland 1726 - 1769 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 2).
  • Het orgel in de Evangelisch Lutherse Kerk te Amersfoort. - Zeewolde : Evangelisch Lutherse Gemeente Amersfoort/Baarn/Soest, [s.a.]. - Stencil.
  • Overzichtscatalogus Amersfoort Orgelstad / Jan Schuring. - In: Amersfoort Magazine Special Open Monumentendag, Jrg. 5, Nr. 4, September 2002.
  • De orgels in de Lutherse Kerk, de Joriskerk, de Oud-Katholieke Kerk en de Franciscus Xaveriuskerk in Amersfoort / Rogér van Dijk. - In: De Orgelkrant, jrg. 10 nr. 6, juni 2005.
  • Amersfoort orgelstad : Jubileum-orgeldag 50 jaar de Orgelvriend : Programmaboekje - 4 oktokber 2008. - Bijlage bij: De Orgelvriend, jrg. 50 nr. 10, oktober 2008.
  • Oud papier : Afl. I: De Amersfoorte wolf / Jaap Jan Steensma. - In: De Orgelvriend, jrg. 58 nr. 5, mei 2016.
  • Het Bätz-orgel in de Lutherse Kerk te Amersfoort / Jaap Jan Steensma, Peter van Dijk. - In: Het Orgel, jrg. 113, nr. 6, november 2017.
  • J.H.H. Bätz-orgel 1766 : Lutherse Kerk Amersfoort. - Folder, ca. 2020?
  • Het Bätz-orgel in de Amersfoortse Zwaan / Gerco Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 62 nr. 4, mei 2020.
Opnamen
  • Johann Sebastian Bach : Goldbergvariaties / Cees-Willem van Vliet. - Stichting Kerkmuziek Netwerk (CD). - 2020.
  • Hein Hof bespeelt acht historische Amersfoortse orgels / Hein Hof m.m.v. Martin Lorijn en de Gregoriaanse Scola. - Cantilena (CD). - 1997.
Links https://www.orgelnieuws.nl/batz-orgel-lutherse-kerk-amersfoort-gerestaureerd/

Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 14 October 2022.
Foto: Tjalling Roosjen
Foto: Janco Schout. Datering: 10 July 2008.
Foto: Janco Schout
Foto: Janco Schout. Datering: 10 July 2008.
Foto: Janco Schout
Foto: Janco Schout. Datering: 10 July 2008.
Foto: Janco Schout
Foto: Janco Schout. Datering: 26 March 2008.
Foto: Janco Schout
Situatie voor 2016. Foto: Piet Bron. Datering: 4 October 2008.
Foto: Piet Bron
Situatie voor 2016. Foto: Piet Bron. Datering: 4 October 2008.
Foto: Piet Bron
Situatie voor 2016. Foto: Piet Bron. Datering: 4 October 2008.
Foto: Piet Bron
Situatie voor 2016. Foto: Janco Schout. Datering: 10 July 2008.
Foto: Janco Schout
Situatie voor 2016. Foto: Janco Schout. Datering: 10 July 2008.
Foto: Janco Schout
Situatie voor 2016. Foto: Piet Bron. Datering: 4 October 2008.
Foto: Piet Bron