Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Jaap Huttenga
Alkmaar, Nederland (Noord-Holland) - Grote- of Sint Laurenskerk
Gemeente: Alkmaar
Adres: Koorstraat 2, 1811 GP, Alkmaar
Website: http://www.grotekerk-alkmaar.nl/
Beschrijving nr.: 1000654.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: A0065, A0066 (Met de luiken dicht), A0068 (Rugpositief), FL0016, B0002 (Oude nummering).
Gebouwd door: Germer Galtuszoon van Hagerbeer, Galtus Germer van Hagerbeer en Jacobus Galtuszoon van Hagerbeer (1639)
Technische gegevens
Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Praestant 16', Praestant 8', Praestantquint 6' - 1645/1782/1986, Octaav 4', Quint 3', Octaav 2', Flachfluit 2' - 1645/1725, Tertiaan II sterk, Ruischpijp II sterk - 1645/1725, Mixtuur IV-VI sterk - 1986, Trompet 16' - 1725, Fiool di Gamba 8' - 1725, Trompet 4' - 1725.
Rugwerk (C-d'''): Praestant 8', Quintadena 8' - 1645/1782/1949/1986, Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Nasaat 3', Superoctaav 2', Waldfluit 2' - 1725/1986, Quintanus 1 1/2', Sexquialtera II sterk, Mixtuur V-VI sterk, Cimbel III sterk, Trompet 8' - 1725/1782, Fagot 8' - 1725, Vox Humana Inferior 8' - 1725, Tremulant.
Bovenwerk (C-d'''): Praestant 8', Baarpijp 8', Rohrfluit 8', Quintadena 8' - 1645/1725, Octaav 4' - 1645/1725, Fluit Dous 4' - 1645/1725, Spitsfluit 3' - 1725, Superoctaav 2' - 1645, Speelfluit 2' - 1725, Sexquialtera II sterk - 1725, Scherp IV sterk - 1725, Cimbel III sterk - 1725, Trompet 8' - 1725, Hautbois 8' - 1725, Vox Humana 8' - 1645.
Pedaal (C-d'): Prestant 22', Prestant 16', Rohrquint 12' - 1645/1725/1782/1949/1986, Octaav 8', Quint 6' - 1645/1725/1782/1986, Octaav 4' - 1645, Nachthoorn 2' - 1725, Ruyschpyp III sterk - 1725, Mixtuur VI sterk - 1725, Bazuin 16' - 1725, Trompet 8' - 1725, Trompet 4' - 1725, Cornet 2' - 1725.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Bovenwerk, Rugwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Rugwerk.
Speelhulpen: Tremulant, Calcant.
YouTube
Foto: Jaap Huttenga
Alkmaar, Nederland (Noord-Holland) - Grote- of Sint Laurenskerk
Gemeente: Alkmaar
Adres: Koorstraat 2, 1811 GP, Alkmaar
Website: http://www.grotekerk-alkmaar.nl/
Beschrijving nr.: 1000654.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: A0065, A0066 (Met de luiken dicht), A0068 (Rugpositief), FL0016, B0002 (Oude nummering).
Gebouwd door: Germer Galtuszoon van Hagerbeer, Galtus Germer van Hagerbeer en Jacobus Galtuszoon van Hagerbeer (1639)
Jaar | Orgelbouwer | Opus | Activiteit | 1639 | Germer Galtuszoon van Hagerbeer | nieuwbouw | 1685 | Roelof Barendsz Duyschot | restauratie en uitbreiding | 1725 | Franz Casper Schnitger | ombouw | 1782 | Johannes Stephanus Strümphler | wijzigen dispositie | 1854 | Carl Friedrich August Naber | restauratie | 1898 | Johan Frederik Witte | restauratie | 1949 | Hendrick Wicher Flentrop | restauratie | 1987 | Flentrop Orgelbouw | restauratie | 2015 | Flentrop Orgelbouw | restauratie |
- Op 6 juni 1638 tekende Levinus Eekmans een contract voor de bouw van een groot orgel voor de kerk in Alkmaar, gebruik makend van materiaal uit de twee bestaande instrumenten. Deze instrumenten voldeden niet meer, en organist Jan van Bochem had de aanzet gegeven voor nieuwbouw. Omdat Eekmans in augustus 1638 kwam te overlijden moesten de plannen worden gewijzigd. Germer Galtuszoon van Hagerbeer kreeg in oktober de opdracht om een geheel nieuw orgel te bouwen. Tijdens de bouw werd het bestek weer gewijzigd, waardoor het orgel groter ging worden dan oorspronkelijk gedacht. Omdat Hagerbeer ook in Leiden aan het werk was (Pieterskerk) vlotten de werkzaamheden niet zo erg. Hij deed de klus over aan zijn broer Jacobus en zijn vader Galtus Germer van Hagerbeer. Deze bouwden het orgel af, waarna het in 1645 werd opgeleverd met 40 stemmen, verdeeld over drie manualen en pedaal. Het hoofdwerk was uitgebouwd tot contra-F voor twee registers. Verder had het orgel dubbeltoetsen voor de dis/es en ais/bes, zodat er in meer toonsoorten gespeeld kon worden. De kas is ontworpen door architect Jacob van Campen. Deze liet het houtsnijwerk van de hoofdkas maken door Pieter Mathijszoon, en de beeldengroep op het rugpositief door Jan Karstijnszoon. De luiken werden eveneens beschilderd: aan de binnenzijde werd een houtimitatie aangebracht door Jacob Pinas, beschilderd met zwevende putti van de hand van Hendrick Gerbrandszoon. De buitenzijde van de luiken werd beschilderd door Caesar Boëthius van Everdingen.
- Roelof Barendsz Duyschot en diens zoon Johannes werkten aan het orgel in de jaren 1685-1704. Zij maakten ook nieuwe klavieren en verbeterden de windvoorziening. Ook wijzigden zij de Trompet 8' van het Hoofdwerk in een Bazuin 16'. Op advies van organist Gerhardus Havingha werd het orgel in de jaren 1723-1725 door Frans Caspar Schnitger grondig herzien en vergroot. Schnitger behield 24 stemmen van het oorspronkelijke orgel, en plaatste er 32 bij. Het pijpwerk kwam hierdoor zeer dicht op elkaar in de kas te staan. Het oorspronkelijke klankbeeld werd ook door hem omgebogen naar een meer noord-Duitse orgelklank.
- In 1782 wijzigde Johannes Strümphler acht registers, en ook veranderde hij de frontindeling van het rugpositief. De orgelkassen kregen nu een bruine mahonie-imitatie kleur. De zuilen en pilasters kregen een zwarte kleur, terwijl de binnenkant van de luiken donkerbruin werd gemaakt, beschilderd met grote engelen. De luiken van het rugpositief werden verwijderd, en de grote engel die boven op het orgel stond is ook verdwenen. Na deze ingreep is er niet veel fundamenteels meer veranderd. Wel zijn er verschillende plannen geweest het binnenwerk te vervangen (Naber, 1854 en Witte, 1898) of om te bouwen naar een electrische tractuur (Bouman, 1939).
- Vanwege een aanstaande kerkrestauratie met plannen het balgenhuis te slopen (zoals ook in de Nieuwe Kerk te Amsterdam is gebeurd) werden in 1941 de oude spaanbalgen gesloopt. Uiteindelijk ging de sloop van het balgenhuis niet door. D.A. Flentrop restaureerde het orgel in de jaren 1947-1949, waarbij een nieuwe windvoorziening werd aangelegd. Anthon van der Horst en Simon C. Jansen bespeelden het orgel tijdens de heringebruikneming.
- Een echt grondige restauratie bleek echter al snel noodzakelijk. Deze werd in 1982 gestart door de firma Flentrop. Uitgangspunt werd de situatie van 1725, inclusief een reconstructie van de luiken van het rugpositief. Er zijn weer nieuwe spaanbalgen gemaakt, de oude toonhoogte is hersteld, en de dispositie is gereconstrueerd. Op 9 juni 1987 vond de ingebruikname plaats in besloten kring, waarna het instrument op 13 juni door Klaas Bolt is gepresenteerd aan het publiek. In 1989 werden de luiken van het hoofdorgel na restauratie weer geplaatst. Dit werd gevierd met een speciaal orgelconcert door Hans van Nieuwkoop op 8 september 1989. De muren van het kerkschip werden in 1996 opnieuw gepleisterd ter verbetering van de akoestiek.
- Het orgel is in de jaren 2014/2015 opnieuw gerestaureerd. De firma Flentrop voerde deze werkzaamheden uit. Het betrof met name een restauratie van het oude pijpwerk, door ernstig was aangetast door loodcorrosie. Op zaterdag 11 april 2015 is het orgel weer in gebruik genomen met een feestelijk concert door Pieter van Dijk en Frank van Wijk.
Technische gegevens
Aantal registers per werk | |
- Hoofdwerk | 13 |
- Rugwerk | 15 |
- Bovenwerk | 15 |
- Pedaal | 13 |
Totaal aantal stemmen | 56 |
Toetstractuur | Mechanisch |
Registertractuur | Mechanisch |
Windlade(n) | Sleepladen |
Toonhoogte | a' = 415 Hz |
Temperatuur | Equal temperament |
Winddruk | 76 mm |
Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Praestant 16', Praestant 8', Praestantquint 6' - 1645/1782/1986, Octaav 4', Quint 3', Octaav 2', Flachfluit 2' - 1645/1725, Tertiaan II sterk, Ruischpijp II sterk - 1645/1725, Mixtuur IV-VI sterk - 1986, Trompet 16' - 1725, Fiool di Gamba 8' - 1725, Trompet 4' - 1725.
Rugwerk (C-d'''): Praestant 8', Quintadena 8' - 1645/1782/1949/1986, Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Nasaat 3', Superoctaav 2', Waldfluit 2' - 1725/1986, Quintanus 1 1/2', Sexquialtera II sterk, Mixtuur V-VI sterk, Cimbel III sterk, Trompet 8' - 1725/1782, Fagot 8' - 1725, Vox Humana Inferior 8' - 1725, Tremulant.
Bovenwerk (C-d'''): Praestant 8', Baarpijp 8', Rohrfluit 8', Quintadena 8' - 1645/1725, Octaav 4' - 1645/1725, Fluit Dous 4' - 1645/1725, Spitsfluit 3' - 1725, Superoctaav 2' - 1645, Speelfluit 2' - 1725, Sexquialtera II sterk - 1725, Scherp IV sterk - 1725, Cimbel III sterk - 1725, Trompet 8' - 1725, Hautbois 8' - 1725, Vox Humana 8' - 1645.
Pedaal (C-d'): Prestant 22', Prestant 16', Rohrquint 12' - 1645/1725/1782/1949/1986, Octaav 8', Quint 6' - 1645/1725/1782/1986, Octaav 4' - 1645, Nachthoorn 2' - 1725, Ruyschpyp III sterk - 1725, Mixtuur VI sterk - 1725, Bazuin 16' - 1725, Trompet 8' - 1725, Trompet 4' - 1725, Cornet 2' - 1725.
Koppelingen: Hoofdwerk - Rugwerk, Hoofdwerk - Bovenwerk, Rugwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Rugwerk.
Speelhulpen: Tremulant, Calcant.
Vulstem | Samenstelling |
Mixtuur IV-VI sterk (Hoofdwerk) | C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. |
Tertiaan II sterk (Hoofdwerk) | C: 4/5' - 2/3'. c°: 1 3/5' - 1 1/3'. c': 3 1/5' - 2 2/3'. |
Ruischpijp II sterk (Hoofdwerk) | C: 2' - 1 1/3'. |
Mixtuur V-VI sterk (Rugwerk) | C: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. G: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. |
Cymbel III sterk (Rugwerk) - notatie 1937 | C: 1/5' - 1/6' - 1/8'. F: 1/4' - 1/5' - 1/6'. c°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. f°: 1/2' - 2/5' - 1/3'. c': 4/5' - 2/3' - 1/2'. f': 1' - 4/5' - 2/3'. c'': 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. f'': 2' - 1 3/5' - 1 1/3'. c''': 3 1/5' - 2 2/3' - 2'. |
Sexquialtera II sterk (Rugwerk) | C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'. |
Scherp IV sterk (Bovenwerk) | C: 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. G: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. g': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. |
Cymbel III sterk (Bovenwerk) | C: 1/5' - 1/6' - 1/8'. F: 1/4' - 1/5' - 1/6'. c°: 1/3' - 1/4' - 1/5'. f°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. c': 1/2' - 2/5' - 1/3'. f': 2/3' - 1/2' - 2/5'. c'': 4/5' - 2/3' - 1/2'. f'': 1' - 4/5' - 2/3'. |
Sexquialtera II sterk (Bovenwerk) | C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'. |
Mixtuur VI sterk (Pedaal) | C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. G: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. g°: 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. |
Ruischpijp III sterk (Pedaal) | C: 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. |
Overige dispositiegegevens | |
---|---|
Hess (1774) |
Het Groote Orgel in de St. Laurens- of Groote-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 56 Stemmen. Groot Manuaal, 13 stemmen: Praestant 16', Praestant 8', Octaav 4', Principaal 2', Flachfluit 2', Quint 6', Quint 3', Tertiaan 2 st., Rauschpyp 2 st., Mixtuur 6 st., Trompet 16', Viol. di gamb. 8' en Trompet 4'. Bovenwerk, 15 stemmen: Praestant 8', Baarpyp 8', Roerfluit 8', Quintadeena 8', Octaav 4', Fluitdous 4', Super Oct. 2', Spitsfluit 2', Speelfluit 3', Sexquialtra 2 st., Cimbel 3 st., Scherp 4 st, Trompet 8', Hautbois 8' en Vox Humana 8'. Rugpositief, 15 stemmen: Praestant 8', Quintadeena 8', Octaav 4', Fluit 4', Super Oct. 2', Waltfluit 2', Nasat 3', Quintfluit 3', Quintanus 1 1/2', Sexquialtra 2 st., Mixtuur 5-6 st., Cimbel 3 st., Fagot 8', Tregt. Reg. 8' en Vice Voxh. 8'. Pedaal, 13 stemmen: Praestant 24', Praestant 16', Octaav 8', Octaav 4', Nagthoorn 2', Roerquint 12', Quint 6', Rauschpyp 3 st., Mixtuur 6-8 st., Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4' en Cornet 2'. Ao. 1639 werd dit werk aanbesteed aan den Orgelmaaker Levinus Eekmans, dog wegens deszelfs overlyden eerst voltooid Ao. 1645 door Jacobus Galtus van Hagebeer, zynde het ten dien tyde voorzien met 40 stemmen. De onlusten welke by de laatste verbetering, tusschen de Organisten Gerh. Havinga, Æ.A. Veldcamps, en Jacob Wognum zyn gerezen, zyn uit derzelver Hekelschriften genoeg bekend. 't Is gewis een der fraaiste Orgelen van ons Land; jammer is 't dat in 't Groot-Manuaal een Holpyp of Roerfluit 8 voet en een Openfluit 4 vt. ontbreekt, en dat 'er in plaats van de Praestant 24 vt. geen Subbas 16 vt. in 't Pedaal word aangetroffen. Wat de Tongwerken betreft, daar in munt het uit boven alle de Nederlandsche Orgelen wegens deszelfs verschillende stemmen, ja men zoude byna geen meer verschillende Tongwerken daar in begeeren kunnen. De Dispositie der Tongwerken van dit werk, is dan aanpryzens waardig; hoe wel traage Organisten daar voor zullen schrikken. Dit fraaie werk, het welk in deezer voegen, door den Orgelmaaker F.C. Schnitger Ao. 1725 is verbetert, heeft 9 Blaasbalgen, benevens Afsluitingen, Tremulanten, enz. zo als men gemeenlyk by zulke Werken zal ontmoeten. |
Van 't Kruijs (1885) |
Het Orgel in de Groote Kerk te Alkmaar, in 1645 door Hagebeer geleverd en in 1725 door F.C. Schnitger hersteld, heeft 3 klavieren, vrij pedaal en 56 sprekende stemmen. Van den Organist ontving ik geen opgave, hoewel ik meen te weten dat de dispositie thans niet meer zoo is als bovenstaand, uit Hess' "Luister van het Orgel" overgenomen; ik vond het eigenaardig de dispositie, zooals Hagebeer dezelve gemaakt heeft, in dit werk te voegen. Hoofdmanuaal: Prestant 16', Pretsant 8', Quint 6', Octaaf 4', Quint 3', Prestant 2', Vlakfluit 2', Tertiaan 2 st., Ruischpijp 2 st., Mixtuur 6 st., Trompet 16', Viola di Gamba 8', Trompet 4'. Bovenmanuaal: Prestant 8', Baarpijp 8', Roerfluit 8', Quintadeen 8', Octaaf 4', Fluit Douce 4', Speelfluit 3', Superoctaaf 2', Spitsfluit 2', Cimbel 3 st., Sexquialter 2 st., Scherp 4 st., Trompet 8', Hobo 8', Vox-Humana 8'. Rugwerk: Prestant 8', Quintadeen 8', Octaaf 4', Fluit 4', Nasat 3', Quint 3', Octaaf 2', Woudfluit 2', Quint 1 1/2', Sexquialter 2 st., Mixtuur 5, 6 st., Cimbel 3 st., Fagot 8', Trechter-Regaal 8', Vice Vox-Humana 8'. Pedaal: Prestant 24', Prestant 16', Roerquint 12', Octaaf 8', Quint 6', Octaaf 4', Nachthoorn 2', Ruischpijp 3 st., Mixtuur 6, 8 st., Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4', Cornet 2'. |
Verschillende disposities |
De dispositie bij oplevering in 1645 luidde (met subsemitoetsen op ieder klavier voor dis en ais): Hoofdwerk (FF GG AA-d''): Prestant 24', Prestant 12', Octaaf 8', Tertiaan, Mixtuur, Scherp, Groot Scherp, Trompet 8'. Rugwerk (C-d''): Prestant 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Fluyt 4', Super Octaaf 2', Fluyt 2', Nassat 1 1/2', Quintanis 1 1/2', Sufflet 1', Sexquialter, Tertie, Mixtuur 3:4 sterk, Scherp 4 sterk, Trompet 8'. Bovenwerk (C-d''): Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Opene Fluyt 4', Echo Holfluyt 4', Super Octaaf 2', Nassat 1 1/2', Gemshoorn 1 1/2', Sexquialter 2 sterk, Tertie, Schuiflet, Trompet 8', Vox Humana 8'. Pedaal (FF GG AA-f'): Prestant 8', Octaaf 4', Trompet 8'. |
Literatuur |
|
Opnamen |
|
Links |
https://alkmaarorgelstad.nl/organ/68348 https://www.ann-helena.de/orgelinfo/schnitger-orgel-alkmaar/ |